za chwilę wiosna
śpiew ptaków
tęskna pieśń
przebudzonej żaby
*** (3 marca)
Category Archives: Natura
24 lutego
Kawa, błocko, stare drzewa – nic mi więcej nie potrzeba…
Topola biała „Maryna” z Glinek
Dolina Środkowej Wisły to region, w którym nadal można zobaczyć wiele wspaniałych topoli. Są to nie tylko moje ukochane sokory, ale też białodrzewy, osiki oraz topole szare, będące owocem spontanicznego romansu przedstawicieli dwóch uprzednio wymienionych gatunków. Czerpiąc korzyści z sąsiedztwa dużej rzeki, niektóre z nich były w stanie osiągnąć naprawdę imponujące rozmiary.
Tegorocznej zimy wyciągnąłem Marcina do wsi Glinki (gmina Karczew), żeby wyrobić sobie własne zdanie na temat jednego z najgrubszych krajowych białodrzewów. Przy tej okazji chciałbym powiedzieć, że drzewa należące do tego gatunku wywołują we mnie zgoła inne odczucia niż nadwiślańskie sokory. O ile wiekowa topola czarna kojarzy mi się z mroczną boginią łęgu lub sędziwą szamanką, wsłuchaną w szept duchów nadrzecznej ziemi, to w białodrzewie dostrzegam pewną subtelną eteryczność, która sprawia, że patrząc na niego, mój wzrok machinalnie wędruje ku górze. Topola biała, z jasną korą (ciemnieje z wiekiem) i dwubarwnymi, zdającymi się migotać na wietrze liśćmi, wydaje się roztaczać wokół siebie jakąś srebrzystą aurę, mającą posmak mistycznej tajemnicy. Szczególną atmosferę panującą w jej otoczeniu można wyczuć zwłaszcza w zimowe, bezksiężycowe noce, gdy w jej gałęziach mienią się gwiazdy. W takich okolicznościach łatwo popuścić wodze fantazji i uznać jakiś urodziwy białodrzew za centrum nadrzecznego mikrokosmosu. Kto wie, być może w idei axis mundi (łac. oś świata), która zakłada istnienie punktów o najwyższej religijnej doniosłości, wokół których kręci się świat, jest coś więcej niż tylko blaknące wspomnienie po dawnych wierzeniach…
Artystyczna wizja topoli białej i czarnej jako tzw. drzew kosmicznych (jedna z form „axis mundi”).
Wracając na ziemię, a właściwie do Glinek, to głównym celem naszej wycieczki w te okolice była topola „Maryna”. Krótko po dojechaniu na miejsce, znaleźliśmy się pod interesującym nas drzewem. Dotarcie do niego nie stanowiło problemu, ponieważ rośnie ono niewiele ponad 160 metrów na wschód od mostu łączącego Glinki z Górą Kalwarią, tuż za nasypem kolejowym.
Bohaterka niniejszej notatki zrobiła na mnie duże wrażenie. To ogromna topola, która już dawno wyrosła z młodzieńczych lat. Aby opisać jej rzeczywistą wielkość, nie wystarczy powiedzieć, że jej sylwetka wyróżnia się z otoczenia. Drzewa owocowe, rosnące w sadzie obok, w zestawieniu z nią sprawiają wrażenie karłowatych krzewinek, a człowiek wydaje się tylko mizernym krasnalem. Warto wspomnieć, że wielkość „Maryny” jest ponadprzeciętna również w obrębie jej własnego gatunku, którego typowe przedstawicielki nie należą przecież do najmniejszych drzew. Biorąc pod uwagę inne topole białe, rosnące na terenie Polski, obwodem ustępuje ona tylko swej siostrze z Królewa, jednak pomorski białodrzew – w przeciwieństwie do topoli z Glinek, prawdopodobnie powstał ze scalenia się kilku mniejszych drzew.
„Maryna” cieszy się statusem pomnika przyrody od 1977 roku i charakteryzuje się przepiękną, atletyczną sylwetką. Jej regularny, walcowaty pień jest zwieńczony kopulastą koroną, a pozbawione liści, potężne konary mogłyby konkurować wielkością z niejednym miejskim drzewem. Stan zdrowotny topoli wydaje się niezły. W ubiegłym roku uporządkowano teren wokół niej, a samo drzewo poddano kompleksowym zabiegom pielęgnacyjnym. Pamiątkę po tym stanowią stosy pociętych gałęzi, leżące u jego podnóża, a w koronie – kilka stalowych wiązań, którymi ustabilizowano niektóre z konarów. Wspaniale, że ktoś dostrzegł potrzebę podjęcia takich działań, co w przypadku topól z pewnością nie jest regułą. Daje to pewną nadzieję, że topolowa chluba Glinek jeszcze przez długi czas będzie stanowić obiekt podziwu dla miłośników nadwiślańskiej przyrody. Jej wiek szacuje się mniej więcej na 160 lat, a białodrzewy – wbrew obiegowej opinii – nie są krótkowiecznymi drzewami. Niektóre z nich mogą dożywać powyżej trzystu lat. Warto zaakcentować, że jest to okres, w którym na świecie pojawia się i znika przynajmniej tuzin ludzkich pokoleń.
Wizytę u „Maryny” zakończyliśmy małą sesją zdjęciową. Dodatkowo wykonałem też kilka pomiarów przy użyciu taśmy mierniczej dla leśników oraz dalmierza laserowego. Zgodnie z nimi, obwód jej pnia na wysokości pierśnicy (130 centymetrów od linii gruntu) wynosi 886 cm, a wysokość to około 36,8 m. Osobiście, niesamowicie cieszę się, że pojechaliśmy do Glinek i mam nadzieję, że jeszcze tu wrócę. Na pewno chciałbym zobaczyć tę jedną z najpiękniejszych polskich topoli także o innych porach roku, w mniej ponurych okolicznościach przyrody. Pożegnawszy się z drzewem, tradycyjnie ruszyliśmy nad Wisłę. Bez nadrzecznej łazęgi wyprawa nie była by pełna…
Dwa rezerwaty, dwa ujścia – rzecz o Wyspie Sobieszewskiej
Im jestem starszy, tym bardziej lubię spędzać czas w miejscach, w których już byłem. Między innymi dlatego, co jakiś czas organizujemy sobie z Olą krótkie rodzinne wakacje na Wyspie Sobieszewskiej. Mieszkałem w Gdańsku ponad dekadę i Wyspa, która aktualnie stanowi jedną z dzielnic miasta spod znaku Neptuna, jest dla mnie jedną z tych oswojonych przestrzeni, w granicach których zazwyczaj czuję się dobrze.
Ten zewsząd otoczony wodą, spokojny kawałek lądu zawdzięcza swoje istnienie dynamicznej naturze Wisły. Niecałe dwieście lat temu stanowił fragment zachodniej części pasa Mierzei Wiślanej. Zmieniło się to w sposób, którego nie sposób było przewidzieć. W mroźną zimową noc z 31 stycznia na 1 lutego 1840 roku, na skutek masywnego zatoru lodowego, wezbrana Rzeka zmieniła swój bieg i przedzierając się przez pas przybrzeżnych wydm na wysokości Górek, wydarła sobie nową drogę ku morzu. Osada została podzielona na dwoje, a nowo powstałe ramię Rzeki, za sprawą Wincentego Pola, zyskało miano Wisły Śmiałej. Niestałe stosunki wodne i związane z nimi ryzyko występowania katastrofalnych w skutkach powodzi sprawiły, że niecałe pięćdziesiąt lat później władze Prus, po serii burzliwych debat, zaakceptowały plan wykonania przekopu, który miał stać się głównym ujściem wiślanych wód do Zatoki Gdańskiej. Przyjęta koncepcja zakładała również zabezpieczenie nowego ujścia wałami oraz zbudowanie śluz w Przegalinie. Realizacja tego niezwykle ambitnego przedsięwzięcia trwała kilka lat i pochłonęła niemałe środki, ale cel został osiągnięty. Uroczyste otwarcie przekopu nastąpiło 31 marca 1895 roku. Tego dnia, o godzinie 15:45, strumień mętnej wiślanej wody połączył się z morzem i wydarzenie to można traktować jako narodziny Wyspy Sobieszewskiej w formie, jaką znamy.
Most zwodzony, oddany do użytku w 2019 roku. Główna droga lądowa na Wyspę Sobieszewską.
Większość turystów przyjeżdża tutaj z uwagi na czyste piaszczyste plaże, na których (zwłaszcza jesienią i zimą po silnych sztormach) wciąż można znaleźć okazałe bryły jantaru, ale miejsce to ma także innego rodzaju walory. Oba ujścia Wisły, zlokalizowane na przeciwległych krańcach Wyspy, to jedne z najcenniejszych przyrodniczo punktów na mapie polskiego wybrzeża. Te styczne, w których mieszają się różne ekosystemy, znajdują się bowiem na trasie przelotów tysięcy ptaków i stanowią dla nich niezwykle ważną ostoję. W obydwu miejscach znajdują się rezerwaty przyrody o randze europejskiej, które każdy pasjonat nadwiślańskiej przyrody powinien przynajmniej raz w życiu zobaczyć.
W Górkach Wschodnich, na północno-zachodnim krańcu Wyspy, znajdziemy niemal dwustuhektarowy rezerwat faunistyczny „Ptasi Raj”, na którego terenie zlokalizowane są dwa przymorskie jeziora („Karaś” oraz „Ptasi Raj”). Niegdyś stanowiły one jedną całość, ale wskutek nieustannie zachodzących procesów zamulania i zarastania, uległy rozdzieleniu. Większy zbiornik odgradza od Wisły Śmiałej malownicza kamienna grobla, na którą od pewnego czasu obowiązuje zakaz wejścia. Barierę od strony Bałtyku stanowi natomiast Mierzeja Messyńska, powstała z naniesionego przez rzekę materiału. Brzegi jezior porastają szuwary, na których skraju występują nasadzenia olchy. Rośnie tu także las ze zdecydowaną przewagą sosny zwyczajnej. Ważnym wskaźnikiem przyrodniczego bogactwa tego obszaru jest niewątpliwie duża różnorodność tutejszych roślin naczyniowych (560 gatunków, w tym kilkanaście chronionych), ale głównym powodem utworzenia rezerwatu była ochrona tego kompleksu jako miejsca odpoczynku ptaków. Podczas wieloletnich obserwacji naliczono ich tutaj aż 200 gatunków, szczególnie przelotnych. Były wśród nich drobne ptaki śpiewające, ptaki wodne i wodno-błotne, jak również drapieżne. Tutejsze trzcinowiska jeszcze do lat 70-tych ubiegłego stulecia były noclegowiskiem dla dziesiątków tysięcy szpaków. Obecnie są one miejscem bytowania wąsatek, trznadli, trzcinniczków, wodników, czy trudnych do wypatrzenia bąków. Pierzastą czeredę można obserwować z dwóch drewnianych wież widokowych, zbudowanych jako element ścieżki przyrodniczo-dydaktycznej. Widać z nich przede wszystkim ptaki lustra wody – między innymi łabędzie nieme i (rzadziej) krzykliwe, perkozy dwuczube, łyski, krzyżówki, gągoły świstuny i czernice. Jeziora są ponadto noclegowiskiem dla gęsi zbożowych i białoczelnych, które przybywają tu w wielkich stadach przy okazji swych okresowych wędrówek (rekordowo stwierdzono obecność aż 20 000 osobników). Jeżeli chodzi o kaczki, to warto wspomnieć, że w 1997 roku w „Ptasim Raju” odnotowano pierwszy w Polsce lęg edredona, co dla wielu pasjonatów ornitologii było prawdziwą sensacją. Piaszczyste tereny Mierzei Messyńskiej to z kolei miejsce, w którym spotkamy różne gatunki mew, rybitw oraz ptaków siewkowatych.
Garść kadrów z „Ptasiego Raju” (lipiec 2022).
Granicę przeciwległego brzegu Wyspy Sobieszewskiej stanowi wspomniany na wstępie przekop Wisły. Miejsce spotkania żywiołów w okolicy Świbna i Mikoszewa to specyficzny obszar, w którym Rzeka składa bogom morza szczodrą daninę. Prąc przez Polskę, jej nurt niesie bowiem miliony metrów sześciennych mułu i piasku, które finalnie osadzają się właśnie tu, tworząc płycizny i piaszczyste ławice. Ich układ ulega nieustannym przekształceniom wskutek działania prądów morskich i zafalowania, jednak nie przeszkadza to ptakom. Wręcz przeciwnie, specyficzne warunki panujące w tym miejscu sprawiają, że jest to prawdziwa ptasia enklawa, gdzie znajdują one obfitość pożywienia, miejsce odpoczynku lub gniazdowania. Okazuje się, że na około 150 hektarach stożka ujściowego przekopu Wisły, zanotowano występowanie aż stu ptasich gatunków. Celem zapewnienia im spokoju, na początku lat 90-tych ubiegłego stulecia, objęto ten teren ochroną w ramach rezerwatu „Mewia Łacha”. Wiosną i jesienią tysiącami pojawiają się tu migrujące siewki. Pośród nich najliczniejsze są biegusy zmienne, ale lista gości obejmuje między innymi biegusy rdzawe, piaskowce krzywodzioby, kwokacze, czy szlamniki. Jeżeli zaś chodzi o ptaki odbywające tu lęgi, to warto podkreślić, że jest to jedyne miejsce na polskim wybrzeżu, gdzie gniazdują rybitwy czubate. Rozmnażają się tutaj także ostrygojady, rybitwy białoczelne, ohary i coraz rzadsze w naszym kraju sieweczki obrożne. Na terenie rezerwatu występuje ponadto największe zgrupowanie mewy małej oraz pospolitej, a w zimowych miesiącach można obserwować tu wielkie stada kaczek złożone z czernic, lodówek i gągołów.
Co ciekawe, u ujścia Przekopu Wisły występuje stała, największa w polskiej części Bałtyku populacja fok szarych. Mimo, że specyfika naszego wybrzeża wybitnie im nie sprzyja, z jakiegoś powodu upodobały sobie one jedną z tutejszych piaszczystych wysepek. Niegdyś krajowa populacja tych ssaków mogła liczyć kilka tysięcy osobników, jednak dzisiaj jest to pieśń przeszłości. Na szczęście, w ostatnich latach sytuacja wydaje zmieniać się na lepsze. W każdym razie, jeżeli ktoś chciałby na własne oczy zobaczyć dziką fokę szarą w granicach Polski, to największa szansa na to jest właśnie tu. Rekordowo na tutejszej „foczej łasze”, w tym samym czasie, stwierdzono obecność aż 165 osobników. Zdarza się, że dołączają do nich też foki pospolite, które wbrew nazwie są u nas piekielnie rzadkie.
Okolice ujścia Przekopu Wisły (lipiec 2021 oraz 2022 roku).
Jeżeli chodzi o cześć lądową, to rezerwat składa się z dwóch części. Po gdańskiej stronie zlokalizowana jest mniejsza z nich (obejmuje 18,91 ha). Poza obniżeniem terenu w jej części centralnej, gdzie występują szuwary i zarośla wierzbowe, znajdziemy na niej zespoły młodych wydm, będących stanowiskami rzadkich roślin (np. mikołajek nadmorski, lnica wonna, czy kruszczyk rdzawoczerwony). Spore połacie jałowej ziemi porastają też łany inwazyjnej róży pomarszczonej. Odnośnie flory tutejszych terenów podmokłych, to oprócz roślinności typowej dla trzcinowisk rosną tu także rośliny słonolubne, takie jak solanka kolczysta, czy arcydzięgiel nadbrzeżny.
„Mewia Łacha” to nie tylko ptaki i foki. Wędrując wzdłuż brzegów Wisły można dostrzec śladów żerowania bobrów. Kręcą się tu także wydry, polujące na płazy i ryby. Największym zagrożeniem dla rezerwatu są oczywiście ludzie, którzy nie zawsze trzymają się wyznaczonych ścieżek, ale obecność dużych zgrupowań ptaków przyciąga też lisy oraz norki amerykańskie. Ptasie kolonie są dla nich niczym stół szwedzki i oba te drapieżniki są w stanie dokonać w nich prawdziwego spustoszenia. Co ciekawe, przy odrobinie szczęścia, przebywając w okolicach odbydwu sobieszewskich rezerwatów można natknąć się również na łosia. Te duchy mokradeł i nadrzecznych lasów w ostatnich latach coraz częściej nawiedzają Wyspę. Biorąc pod uwagę, że dorosłe osobniki są większe od konia i potrafią nurkować na głębokość trzech metrów, można domyślić się, że przepłynięcie Wisły nie stanowi dla nich problemu. Kończąc wpis pochwalę się, że sami będąc tydzień temu na Wyspie widzieliśmy klępę z łoszakiem. Wypatrzyłem je przypadkiem, idąc (z Arturem na plecach) ścieżką wiodącą przez las w „Ptasim Raju”…
Łosie z „Ptasiego Raju”, sfotografowane przeze mnie w drugiej połowie lipca bieżącego roku.
Między Drzewami (28 grudnia)
Ostatnio bardziej niż zwykle czuję zew, który ciągnie mnie ku nadwiślańskim łęgom. Dzisiaj był on na tyle silny, że nie byłem w stanie dłużej mu się opierać i – zarzuciwszy plecak na grzbiet – na kilka godzin wywędrowałem do lasu. Zima to dobry czas na takie eskapady. Zielona chwała splątanego zielska, które w cieplejszych miesiącach stanowi trudną do przebrnięcia barierę, chwilowo przeminęła. Nie uświadczysz też kleszczy ani chmar natrętnych komarów. Warto zatem ruszyć między drzewa. Choćby po to, by w spokoju pokontemplować ich przejściowo odsłonięte sylwetki.
Lubię wyszukiwać stare białodrzewy i sokory o pomnikowych rozmiarach lub intrygującym pokroju, a potem po prostu siedzieć u ich podnóża. Tym razem sporo czasu spędziłem nieopodal pewnego topolowego weterana, o pniu naznaczonym przez błyskawicę wielką, wypaloną w środku szczeliną (w jej wnętrzu jakiś pacan zostawił zdezelowanego grilla). Sącząc szybko stygnącą kawę, wsłuchiwałem się w głosy dzięciołów czarnych. Niekiedy także wiatr wygrywał na gałęziach jakąś jękliwą melodię. Nieopodal, wśród połamanych konarów leżących na ziemi, ostrożnie kluczyły sarny. Mróz szczypał mi policzki, a spokój rozścielający się wokół sprawił, że zwierzę niepokoju we mnie zaczęło układać się do snu…
Sto słów o jesiennej mistyce łęgu (10 listopada)
O tej porze roku w nadwiślańskim łęgu wierzbowo-topolowym jest jakaś mistyka, dla której warto wleźć między łany wysokich pokrzyw, wciąż parzących mimo zwarzonych przez nocny przymrozek liści. Wdowi welon pędów chmielu oplata posępnie wyglądające sylwetki topoli czarnych. Tu i tam kaplica dziuplastej wierzby, w pobliżu której – niby maleńcy aniołowie – kręcą się sikory, raniuszki i szczygły. Wpatrując się w zmętniałe oko łosia, który zasnął na zawsze w cieniu starych białodrzewów, mógłbyś pomyśleć, że równie dobrze wszystko to mogłoby mieć miejsce tysiąc lat temu. Siedząc na ramie roweru sączę herbatę i stukam ołówkiem o kartkę notatnika. Miałem tyle napisać, a kompletnie brakuje mi słów…
Słoneczna lekcja fizyki
Czy jest ktoś taki, kto chociaż raz w życiu nie przystanął na chwilę, żeby zachwycić się zachodem słońca? Ta iście magiczna chwila, stanowiąca element codziennego spektaklu odgrywanego przez naszą najbliższą gwiazdę, porusza w nas czułe struny, ale może stanowić także swoistą lekcję fizyki.
Podziwiając zachodzące słońce możemy zauważyć, że im bardziej zbliża się ono do horyzontu, tym bardziej jego barwa zmienia się na czerwono-brunatną, a błękitny kolor nieba zanika. „Dlaczego tak się dzieje?” – to pytanie, które często pada z ust dzieci w tym kontekście, jednak okazuje się, że nawet wielu dorosłych ma problem z udzieleniem na nie precyzyjnej odpowiedzi. Aby rozwikłać zagadkę, co właściwie odpowiada za tę efektowną przemianę, należy podjąć próbę zrozumienia, w jaki sposób światło słoneczne oddziałuje z ziemską atmosferą. Światło emitowane przez słońce to światło białe, w którego skład wchodzą wszystkie kolory tęczy (fioletowy, niebieski, zielony, żółty, pomarańczowy oraz czerwony). Wiadomo, że poszczególne barwy to fale elektromagnetyczne, charakteryzujące się różną długością (od 400 nanometrów w przypadku fioletu do 700 nanometrów dla czerwieni). Wielkość ta (tzn. długość fali) przekłada się z kolei na ich zdolność do rozpraszania. Najprościej mówiąc – im krótsza jest długość danej fali, tym łatwiej może ulegać ona rozproszeniu. Dysponując tą informacją można stosunkowo łatwo wyobrazić sobie, co dokładnie dzieje się podczas zachodu słońca. Gdy jego pozycja względem horyzontu stopniowo obniża się, światło musi pokonywać coraz grubszą warstwę atmosfery, na skutek czego wzrasta przewaga dłuższych, trudniej ulegających rozproszeniu fal, a do takich zaliczają się te, które są odbierane przez nasze oczy jako barwa pomarańczowa i czerwona.
Zachód słońca nad Martwą Wisłą. Na powierzchni wody – pokrytej siatką fal – rozciąga się migocząca jak brokat smuga słonecznego światła.
Inne ciekawe zjawisko optyczne związane ze słońcem można zobaczyć, gdy zachodzi ono nad zafalowaną powierzchnią wody. W takim przypadku, w pewnym momencie na wodzie pojawia się charakterystyczna, migocząca jak brokat smuga. Ten malowniczy efekt jest przejawem natury fal, które występując w dużej liczbie, stanowią tysiące niewielkich powierzchni zdolnych do odbijania światła. Owe powierzchnie działają, jak zwierciadła, powodujące powstawanie wielu pojedynczych błysków, które finalnie składają się na pojawienie się zniekształconego odbicia źródła światła (w tym przypadku słońca). Niewielkie odchylenia od kierunku poziomego względem obserwatora powodują, że powstające odbicie jest wydłużone, natomiast charakterystyczne migotanie jest oczywiście wynikiem nieustannego ruchu powierzchni wody. Proporcje tej świetlistej smugi można powiązać zarówno z kątem uniesienia słońca, jak i stopniem nachylenia fal. Generalnie, im niżej znajduje się słońce, tym tworzona przez nie świetlista ścieżka jest bardziej wydłużona. Z kolei wzrastająca stromizna fal, powoduje jej zauważalne poszerzenie. Co istotne, powyższe obserwacje można podeprzeć odpowiednimi wzorami matematycznymi, co sprawia, że wiedzę dotyczącą tego zjawiska z powodzeniem wykorzystuje się na przykład do precyzyjnego opisu prądów morskich.
Dlaczego w ogóle piszę o takich sprawach? Uważam, że ciekawość świata i otwartość na zrozumienie zachodzących w nim zjawisk jest czymś, co może uczynić naszą egzystencję bardziej interesującą i w wyższym stopniu świadomą (nie trzeba do tego formalnego wykształcenia :)). Są ludzie, którzy idąc przez życie patrzą głównie przez pryzmat serca, albo rozumu, ale ja należę do osób, które twierdzą, że zawsze warto wybierać drogę biegnącą mniej więcej pośrodku…
3 lipca
Zdarzają się takie dni, gdy ma się możliwość patrzenia na świat z pobłażaniem właściwym komuś, kto może wszystko, ale niczego nie musi. Zrzuciwszy z grzbietu balast plecaka nareszcie można pozwolić sobie na luksus „nicnierobienia”. Warto uwolnić się także od jarzma ciężkich buciorów i poszwendać się kapkę po piaszczystym nabrzeżu. A potem, półleżąc na piasku, nie trzeba martwić się o nic. Strugać łyżki z przyniesionych przez wodę topolowych gałęzi, jeść odgrzewaną naprędce fasolę, lub chłonąc wzrokiem chłostaną kańczugiem wiatru Rzekę do woli sycić się jej otwartą i dziką przestrzenią…
Myśląc o Rzece
Dorastałem w bliskim sąsiedztwie Wisły i jej obecność w moim życiu zawsze była czymś oczywistym, jednak dopiero jako osoba dorosła stałem się jej wiernym i świadomym wyznawcą. Moje postrzeganie Rzeki mocno pogłębiło się, gdy zacząłem samotnie spływać z jej nurtem. Wcielając się w rolę kogoś w rodzaju rzecznego włóczęgi przekonałem się, że jest ona także jednym z niewielu miejsc, które zapewniają pewien rodzaj pozytywnej osobności, pozwalającej strząsnąć z siebie codzienny kurz świata.
Rzeki od zawsze stanowiły granicę. Przede wszystkim geograficzną, ponieważ oddzielały od siebie przeciwległe brzegi, ale rozdział będący ich udziałem mógł dotyczyć także spraw metafizycznych. Przeprawa przez rzekę zawsze wiązała się z podejmowaniem ryzyka, jako że w jej trakcie zawsze można było pożegnać się z życiem. Możliwe, że jest to jeden z powodów, dlaczego w wielu kulturach powtarza się motyw cieku wodnego jako linii granicznej między światem realnym a domeną duchową. W minionych czasach żywiono przekonanie, że dusze zmarłych na drodze w zaświaty czekała przeprawa przez wodę, a później nie mogły one zza tej bariery tak łatwo powrócić. Obserwowanie wody w ruchu doprowadziło ludzi także do nadania jej rangi symbolu upływającego czasu i wiążącej się z nim nieuchronności.
Płynąc środkiem rzeki znajdujesz się więc niejako poza czasem, w stanie symbolicznego zawieszenia między dwoma rzeczywistościami. Samotne, kilkudniowe spływanie rzeką, taką jak Wisła, posługując się niepozorną, nadmuchiwaną łódeczką to unikalne i bardzo intymne doświadczenie. Składając swój los w ręce zmiennego żywiołu, jednocześnie prowokujesz spotkanie z samym sobą. Duża rzeka nizinna jest bowiem zwierciadłem, w którym masz szansę dokładnie przyjrzeć się sobie, ale na wiedzę, którą można zdobyć w ten sposób nie każdy będzie gotowy. Nad rzeką ważne są rzeczy proste. Pierwotne sytuacje wyciągają prawdę z człowieka, a zanurzenie się we własnych emocjach, słabościach i lękach oraz wzięcie pełnej odpowiedzialności za podejmowane działania jest tym, co zawsze wymaga odwagi. Pierwszego dnia twoje myśli będą zmącone, jak woda, która cię otacza, ale jeżeli będziesz otwarty na nadrzeczną harmonię oraz wystarczająco cierpliwy, jest szansa, że przebywając z Rzeką sam na sam odnajdziesz w sobie wewnętrzny spokój i zaczniesz cieszyć się chwilą. Razem z tym przychodzi także otwartość na dalszy rozwój wydarzeń, ale też na potencjalne spotkanie z drugim człowiekiem, który – choć obcy – nierzadko może okazać się osobą posiadającą zbliżone do twojego spojrzenie na świat. Podobnie jak poczucia wolności, tego nie da się kupić.
Niespieszna podróż łodzią to także rodzaj duchowego uniesienia. Płynąca woda wydaje się żywa i tak też postrzegali ją nasi przodkowie. Niegdyś wierzono, że rzeki mają osobowość. Były siostrami mórz i oceanów oraz życiodajnymi żyłami prababki Ziemi. Obcując z rzeką o naturalnym, lub zbliżonym do takowego charakterze, masz bezpośredni kontakt z czymś, co daleko wykracza poza ciebie. Czymś w zasadzie nieskończonym, nieokiełznanym oraz wymykającym się prostym do zdefiniowania schematom. Na przestrzeni dziejów ciekom wodnym ofiarowywano różnego rodzaju dary. Intencje oraz towarzyszące im rytuały były różne, jednak wszystkie łączyła pewność, że rzeka jest czymś więcej niż tylko jednym z wielu martwych tworów przyrody. Myśląc o Wiśle, Ty także możesz okazać należny jej szacunek. W jaki sposób? Przede wszystkim nie chciej jej sobie podporządkowywać. Niechaj pozostanie taką, jaką jest – także dla przyszłych pokoleń.
Topola „Marzanna”
Jest takie drzewo, którego obraz siedzi w mojej głowie prawie od zawsze. Zobaczyłem je po raz pierwszy, gdy miałem jakieś siedem lat i ten widok był dla mnie na tyle fascynujący, że już na trwałe zapisało się ono w mojej pamięci. Na przestrzeni kolejnych trzydziestu dwóch lat wielokrotnie do niego wracałem (nie tylko myślami). Tym wyjątkowym drzewem jest jedna z topól czarnych, rosnących na brzegu Wisły u podnóża grudziądzkiej Kępy Strzemięcińskiej. Nie znam dokładnego wieku tej konkretnej sokory (ustalenie go to zadanie dla dendrologa), ale gdybym miał szacować na oko, to dałbym jej jakieś 180 lat. Gdy byłem nastolatkiem, drzewo – choć sędziwe – wciąż było w niezłej kondycji, ale w ciągu kilkunastu ostatnich lat sporo się zmieniło. W międzyczasie „moja” nadwiślańska topola padła ofiarą kilku celowych podpaleń, które znacząco nadwątliły jej siły. Na szczęście jej sylwetka, choć mająca okres świetności za sobą, nadal stanowi wyrazisty element lokalnego krajobrazu i wciąż robi na mnie piorunujące wrażenie.
Sędziwa topola „Marzanna”, rosnąca u podnóża grudziądzkiej Kępy Strzemięcińskiej na wysokości osiedla „Rządz” (5 stycznia 2021 roku).
Możecie się ze mną nie zgodzić, ale twierdzę, że bohaterka dzisiejszego wpisu jest jednym z najbardziej godnych uwagi przedstawicieli swojego gatunku w Polsce. W chwili obecnej (stan na 5 stycznia 2021 roku), pomimo obłamania się jednego z głównych konarów, jej obwód na wysokości pierśnicy (130 cm od poziomu gruntu) wciąż wynosi około 700 cm. To oczywiście dużo, jednak tym, co decyduje o wyjątkowości tego drzewa, jest potężny, częściowo odsłonięty system korzeniowy, który malowniczo schodzi w dół skarpy, na której krawędzi ono wyrosło. Oglądając fotografie ilustrujące ten wpis możecie zobaczyć, że bryła korzeniowa wydatnie powiększa i tak już imponującą sylwetkę sokory. W dzieciństwie, razem z kumplami chowałem się w pustych przestrzeniach między tymi korzeniami i uważaliśmy to za fenomenalną zabawę. Pamiętam też, że swego czasu znajdowało się tu również gniazdo os, które nas bardzo interesowało.
Piszę ten post z perspektywy osoby wrażliwej na kwestie ochrony środowiska naturalnego, która wychowała się w Grudziądzu i z upływem lat, z rosnącym zaniepokojeniem obserwowała, jak jedna z najwspanialszych, nadwiślańskich topól jest systematycznie dewastowana przez miejscowych wandali. Nie podlega dyskusji, że obwód tego konkretnego drzewa znacząco przekracza wymiary określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 4 grudnia 2017 r. w sprawie kryteriów uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody. Jest także większy niż obwód każdego drzewa na terenie gminy, któremu nadano taki status. Tymczasem sokora, o której piszę, nie została nigdy objęta tą formą ochrony. Niedawno, przeglądając mapy Google z zaskoczeniem odkryłem, że ktoś oznaczył ją jako pomnik, ale ta informacja nie odpowiada stanowi faktycznemu. Widząc znacznik ucieszyłem się jednak, ponieważ ktoś oprócz mnie docenił jej nieprzeciętne walory. Postanowiłem ponadto potraktować powyższe odkrycie jako katalizator do konkretnego działania. Podjąłem decyzję, że pójdę za ciosem i samodzielnie zawnioskuję o ustanowienie nowego pomnika przyrody. Kilka tygodni później mój wniosek trafił do grudziądzkiego Urzędu Miejskiego i sprawa jest aktualnie rozpatrywana.
Zamaskowany autor (1,80 m wzrostu), stojący u podstawy pnia „Marzanny”.
Przygotowując dokumentację nie chciałem, aby ta szczególna dla mnie sokora pozostawała bezimienna. Pomyślałem, że to, czemu nadajemy imię, staje się mniej obce i z czasem zaczyna funkcjonować w ludzkiej świadomości jako coś swojskiego. Jest oczywiste, że o to, co bliskie, troszczymy się bardziej. Wybór imienia nie nastręczył mi większych trudności. Praktycznie od razu wiedziałem, że „Marzanna” to odpowiednie miano dla sędziwej, mocno okaleczonej topoli. Uważam tak z dwóch powodów. Po pierwsze, proponowana przeze mnie nazwa wprost idealnie wkomponowuje się w kontekst kulturowy i literacki, na gruncie którego osadzony jest ten rodzaj drzew (od starożytności przypisywano im atrybuty związane ze śmiercią i zaświatami, o czym wspominałem we wpisie poświęconym ich „odchwaszczaniu” (LINK)). Marzanna z kolei jest naszą rodzimą, silnie zakorzenioną w folklorze postacią mitologiczną, kojarzoną z zimą, śmiercią, ale też z odrodzeniem. Dodatkowym argumentem przemawiającym za moim wyborem jest to, że jeszcze w latach 90-tych ubiegłego wieku dzieci z pobliskiej szkoły podstawowej na wiosnę topiły kukłę Marzanny w Wiśle niedaleko tego drzewa.
Nie wiem, czy topola „Marzanna” ostatecznie uzyska status pomnika, ale na pewno warto o to zabiegać. Na nadwiślańskich terenach trudno jest aktywnie chronić drzewa, ale czasami już sam widok kawałka emaliowanej blachy z godłem, jakim jest tabliczka urzędowa, może być wystarczającym straszakiem, który powstrzyma ludzi przed głupimi zachowaniami (oczywiście nie zawsze).
Imponująca, odsłonięta bryła korzeniowa „Marzanny” (w centralnej części zdjęcia i na prawo od środka widoczne ślady po podpaleniach).
Zmierzając do końca wpisu, chciałbym podpowiedzieć, że być może i Wy znacie drzewa, które znajdują się w podobnej sytuacji, a które z racji wybitnych walorów powinny zostać otoczone ochroną prawną. Jeżeli możecie działać – róbcie to, choćby efekt końcowy był bardzo niepewny. Zapewniam, że bierność niczego nie zmieni.
Gdybyście kiedykolwiek znaleźli się w Grudziądzu (na przykład płynąc kajakiem lub kanadyjką ku ujściu Wisły), możecie zwrócić uwagę na „moje” drzewo (jego współrzędne geograficzne to: N 53°27’21,88”, E 18°42’47,59”). Naprawdę warto, a nie wiadomo, jak długo jeszcze postoi…
Naturalny rejestr wezbrania
Gdy spędza się dużo czasu w terenie, dobrze wyrobić sobie nawyk zwracania uwagi na szczegóły otoczenia. Współcześnie wielu patrzy na świat w bardzo pobieżny sposób, ale warto pamiętać, że w żyłach każdego człowieka płynie krew wielu pokoleń zbieraczy i łowców. W minionych wiekach umiejętność czytania naturalnych znaków, śladów oraz tropów była niezwykle istotnym elementem codzienności. Dla naszych przodków zmysł obserwacji był wszak tym, co mogło przesądzić o ich przetrwaniu. Egzystencja tych ludzi, w porównaniu z naszą, była o wiele ściślej związana z kapryśnym rytmem natury. Nie od dziś wiadomo, że różnego rodzaju cechy otoczenia mogą być świadectwem występowania określonych zjawisk lub niebezpieczeństw. Niektóre wskazują na to, jakie zwierzęta pojawiają się w okolicy, i stanowią historię ich zachowań, co może być istotne przy zdobywaniu pożywienia. Są też takie, które ułatwiają znalezienie wody pitnej. Inne bywają z kolei pomocne w ustalaniu stron świata, co jest niezbędne przy podejmowaniu wędrówek.
Czasy się zmieniły, a wraz z nimi nasz styl życia i sposób postrzegania przyrody. Stale otacza nas jednak cała masa naturalnych wskazówek, pośrednio świadczących o tym, że coś istnieje lub dzieje się wokół. Dużo osób nie czuje potrzeby odszyfrowywania zawartego w nich przekazu, ja jednak myślę, że wciąż warto być dociekliwym obserwatorem. Mogę zapewnić Was, że włócząc się wzdłuż brzegów Wisły natkniecie się na tysiące przeróżnych śladów. Temat jest szeroki, ja jednak, zabierając się za pisanie tej notatki, postanowiłem skupić się tylko na jednej rzeczy. Jeżeli jesteś osobą, która sporadycznie pojawia się nad rzeką, możesz zdziwić się, jak bardzo bywa ona zmienna (osobiście zawsze mnie to mocno fascynowało). Poddając się wahaniom rocznego cyklu opadów, wzbiera ona kilka razy do roku. Gdy prześledzi się wartości poziomu wody, zmierzone przy użyciu wodowskazów, widać, że stan Wisły w różnych okresach potrafi diametralnie się różnić. Chciałbym powiedzieć Wam jednak, że aby z grubsza ocenić, jak wysoko ostatnim razem podeszła woda, nie trzeba mieć dostępu do żadnej aparatury pomiarowej. Spacerując po międzywalu i przyglądając się otoczeniu, można czasami zauważyć śmieci, wiechcie trawy lub ogryzione przez bobry patyki, które zwieszają się z gałęzi nadrzecznych drzew i krzewów. Bywa tak, że można zobaczyć je ponad swoją głową, czasem w sporej odległości od aktualnej krawędzi brzegu. Wysoka woda niesie mnóstwo przedmiotów, które zatrzymawszy się na przeszkodach, mogą stanowić, jedyny w swoim rodzaju, naturalny rejestr ostatniego wezbrania. Może i Ty widziałeś kiedyś tego rodzaju ślady? Jeżeli nie, to jestem pewien, że następnym razem zwrócisz na nie uwagę.
Przybrzeżne wikliny w roli naturalnego rejestru wezbrania.
Ujście Rudawki – zły sen melioranta
Szanowni Czytelnicy, zanim zapoznacie się z niniejszym tekstem, proszę o przeczytanie sprostowania [LINK].
Rudawka to przykład małej rzeki, która stała się ofiarą rozwijającego się miasta. Wspomniałem o niej przy okazji notatki dotyczącej Parku Olszyna, jednak myślę, że zasługuje ona na osobny wpis. W dawniejszych czasach ten jeden z kilku stałych cieków wodnych Warszawy leniwie płynął ku Wiśle swym naturalnym korytem. Po drodze ze źródła, biegnąc przez teren Powązek, Słodowca i Marymontu napędzał młyny oraz zasilał w wodę stawy rybne. Z upływem lat, wskutek oczekiwań społecznych i zmian koncepcji urbanistycznych, koryto Rudawki coraz mocniej regulowano, czego rezultatem było ukrycie większości jej biegu pod poziomem ulic. W nielicznych miejscach, gdzie pozostawiono ją na powierzchni, nadano jej formę wąskiego kanału. W tej pożałowania godnej postaci możecie zobaczyć ją dzisiaj w Parku Olszyna, przy ulicy Klaudyny oraz na dawnej terasie zalewowej Lasu Bielańskiego. Gdzie indziej, pozostały po niej tylko wspomnienia najstarszych mieszkańców warszawskich Bielan, nieliczne zdjęcia oraz formy ukształtowania terenu, w których od biedy można dopatrzeć się śladów będących pamiątką po jej starorzeczu.
Współczesne koryto Rudawki w Parku Olszyna (góra), przy ulicy Klaudyny (lewy dolny róg) oraz na granicy Lasu Bielańskiego (prawy dolny róg).
Szukając informacji o ujściu Rudawki do Wisły zdziwiło mnie, że na ten moment w sieci można znaleźć zaledwie jedną fotografię, na której uwieczniono miejsce połączenia się obu rzek (możesz zobaczyć ją tu). Nikt też nie uznał za istotne, by zaznaczyć na Mapach Google jego dokładnej lokalizacji. W artykule zatytułowanym „STARORZECZE RUDAWKI”, który został opublikowany dwa lata temu na stronie Klubu Globtrotera Warszawa możemy przeczytać, że ujście „(…) znajduje się na tyłach dawnego klasztoru kamedułów na Bielanach. Oczywiście także w postaci zmeliorowanego kanałku”. Tymczasem, rzeczywistość, którą można zastać na miejscu już nie do końca pokrywa się z tym opisem.
Ujście Rudawki do Wisły pod koniec grudnia 2020 roku.
W przypadku, gdybyś zechciał podjąć wysiłek przedarcia się przez pas nadwiślańskich zarośli, gdzieś między ujęciem wody dla huty, a Mostem Północnym, to możesz się zdziwić. Gdy dotrzesz w pobliże punktu, w którym Rudawka kończy swój bieg, przekonasz się naocznie, że na swoim końcowym odcinku – u podnóża Góry Polkowej – nie ma już formy, jaką nadali jej fachowcy od regulacji rzek. Nie jest tajemnicą, że w obrębie stolicy mieszka kilkanaście rodzin bobrowych. Jedna z nich, nie pytając nikogo o zgodę, wybudowała tu serię zmyślnych tam i po cichu przekształciła wąską strugę w piękne rozlewisko. Bobry mają opinię bardzo płochliwych, jednak te, które obrały sobie za siedzibę to miejsce, zdają się mieć w nosie nawet bezpośrednie sąsiedztwo hałaśliwej Wisłostrady.
Bobrowe tamy i rozlewisko, które powstały wyniku ich działalności przy ujściu Rudawki.
Nie od dziś wiadomo, że działalność bobrów w naszym kraju wzbudza ogromne kontrowersje. Zdaję sobie sprawę, że kwestia jest złożona, jednak patrząc na efekty pracy tych urodzonych inżynierów przy ujściu Rudawki jestem skłonny uwierzyć, że wciąż jest nadzieja dla innych, często niepotrzebnie uregulowanych cieków wodnych. Ma to szczególne znaczenie w świetle zmian klimatycznych, których negatywnych skutków coraz częściej doświadczamy. Na zachodzie już dawno dostrzeżono potrzebę renaturyzacji rzek. W tym celu przeznacza się potężne nakłady finansowe, by chociaż częściowo przywrócić im naturalny bieg i tam, gdzie to możliwe, zwiększyć areał zadrzewień łęgowych oraz terenów podmokłych. U nas wciąż wszystko na opak. Nasi decydenci na ogół kierują się inną logiką. Na przekór opiniom i zaleceniom ekspertów wciąż dąży się do kanalizowania kolejnych rzek oraz stawiania na nich zapór (nawet tam, gdzie nie ma to gospodarczego i społecznego uzasadnienia). Jednocześnie wiele mówi się o potrzebie retencjonowania wody z uwagi na fatalną sytuację hydrologiczną. Tymczasem, poprawa retencji to coś, co bobry robią za darmo. Na tutejszym przykładzie widać, że czasami wystarczy zwyczajnie im nie przeszkadzać…
„Odchwaszczanie” topoli
Należą do roślin, których los jest nierozerwalnie związany z wiatrem. On bowiem umożliwia ich zapylanie, a później niesie maleńkie nasiona w świat, co stwarza im sposobność ekspansji na nowe tereny. Topole, bo o nich mowa, są jednymi z najszybciej rosnących drzew w naszej strefie klimatycznej. W sprzyjających warunkach potrafią osiągnąć imponujące rozmiary i stać się prawdziwymi pożeraczami dwutlenku węgla. Mimo tego nie mają one zbyt wielu sympatyków w naszym społeczeństwie. Co więcej, często przypina im się metkę chwastów wśród drzew. To negatywne podejście stało się szczególnie widoczne tuż po uchwaleniu tzw. Lex Szyszko – ustawy z 2017 roku, która poluzowała przepisy dotyczące wycinki drzew i doprowadziła do niekontrolowanego ich wyrębu. Wtenczas wiele osób wzięło sprawy w swe ręce i znaczna liczba topól padła pod siekierami. To prawda, że niektóre cechy przedstawicieli tego gatunku sprawiają, że nie do końca nadają się one do nasadzeń w zwartej zabudowie miast, jednak czy usprawiedliwia to pogardliwy stosunek wobec nich?
Wiosna. Topole czarne w swoim naturalnym środowisku.
Większość topól rosnących w mieście to drzewa o obcym rodowodzie, które masowo sadzono za czasów PRL-u. Przyglądając im się dzisiaj, nietrudno zauważyć, że stan zdrowotny wielu z nich pozostawia wiele do życzenia. Tymczasem, żeby zobaczyć sprawy w odpowiednim świetle, należy zmienić perspektywę. Aby „odchwaścić” topole, warto skierować uwagę przede wszystkim na dwa nasze rodzime gatunki. Topola czarna, zwana też sokorą, oraz topola biała, czyli białodrzew, to nieodrodne córy rzeki. Różnią się wyglądem, lecz obie łączy to, że są bez porównania piękniejsze i bardziej żywotne niż ich miejskie krewniaczki. W nadrzecznym, okresowo zalewanym środowisku staje się jasne, że rozległy system korzeniowy, błyskawiczne tempo wzrostu oraz umiejętność masowego rozsiewania się mają sens. To silne atuty, dzięki którym można osiągnąć sukces przetrwania. Mimo że wciąż kurczy się i tak już niewielka powierzchnia nadwiślańskich zadrzewień łęgowych, to miejscami nadal można zobaczyć tu białodrzewy i sokory wysokie na ponad trzydzieści metrów (to więcej niż dziesięciopiętrowy wieżowiec), mające po osiem metrów obwodu. Najstarsze z tych imponujących, wspaniale wyglądających drzew mogą liczyć sobie ponad dwieście lat. Zaskakujące i smutne jest jednak to, że wiele z nich nie ma statusu pomników przyrody. Niestety, wciąż zdarza się, że usuwa się je pod pretekstem zabezpieczenia przeciwpowodziowego lub nielegalnie rąbie na opał. Bywa też tak, że są one podpalane dla zabawy. Tymczasem te roślinne goliaty na pewno nie zasługują na taki los. Warto pamiętać, że stanowią nie tylko ozdobę krajobrazu, lecz są (ponad wszystko) niełatwym do zastąpienia ogniwem w łańcuchu miejscowych więzi natury.
Sylwetka dorodnej nadwiślańskiej topoli z pewnością wyróżnia się na tle innych drzew.
Moim zdaniem, problem z negatywnym postrzeganiem topoli to głębsza sprawa. Jego korzenie sięgają bowiem istoty naszego pojmowania świata jako takiego. Zawiera się w nim esencja tego, co wielu z nas myśli o środowisku. Postrzegamy nasze otoczenie jako coś, co należy bezwzględnie spożytkować lub ujarzmić, by wpisywało się w wąskie ramy naszych wyobrażeń. Tymczasem, to tak nie działa, ponieważ świat przyrody od dawna ma swój własny pomysł na harmonijne funkcjonowanie. Co ciekawe, źródłosłów łacińskiej nazwy topoli, czyli „populus”, wiąże się z ludźmi. W starożytnym Rzymie ceniono sobie te drzewa. Lubiono się pod nimi spotykać, gdyż ich wielkie sylwetki oferowały przyjemny cień. W przeszłości, gdy granica między rzeczywistością materialną i duchową w ludzkich umysłach była o wiele bardziej rozmyta, topole uważano za drzewa magiczne. Ich postrzeganie w różnych kulturach miało wielorakie odcienie, jednak na ogół kojarzone były ze światem umarłych. W dawnych wierzeniach porastały krainę śmierci. Niekiedy zamieniały się w nie mityczne postacie (Heliady, Faeton czy nimfa Leuke). Z tego powodu topolowe gałęzie wykorzystywano w ceremoniach pogrzebowych lub do przystrajania świątyń, a w szumie ich liści na wietrze doszukiwano się obecności duchów. Obecnie zatraciliśmy wrażliwość na tego typu kwestie. Mamy tendencję do patrzenia na świat głównie przez pryzmat korzyści materialnych, jednak topole wciąż oferują nam coś, co dalece wykracza poza to.
To jasne, że sadząc bez zastanowienia niektóre z większych gatunków lub odmian topoli (zwłaszcza te mieszańcowe) w nieodpowiednim miejscu, prosisz się o kłopoty. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, byś cieszył się topolami tam, gdzie zawsze było ich miejsce. Bez nich stracilibyśmy wiele – zapewniam Was. Możecie pomyśleć o tym w upalny lipcowy dzień nad rzeką. Znalazłszy schronienie w ich cieniu, spróbujcie „odchwaścić” je w swoich głowach. Żyjąc, bądźmy sobą, ale odważmy się też pozwolić na życie w zgodzie ze swoją naturą innym – zwłaszcza tym, którzy byli tu na długo przed nami. Myślę, że takie podejście wyróżnia prawdziwie wolnego człowieka.
Siła rzeki
Większość z nas, patrząc na spokojnie płynącą wodę, nie do końca zdaje sobie sprawę, jak potężna siła w niej drzemie. Mimo to, gdy bliżej zaznajomimy się z dużą rzeką nizinną i różnymi przejawami jej działania, w pewnym momencie możemy zacząć odczuwać niekłamany respekt wobec niej. Trudno bowiem o inną postawę, gdy już nabędzie się świadomości, jak dzień po dniu nieprzejednanie formuje ona swoje koryto. Świadczą o tym dobitnie jej wszystkie zakręty, każda stroma skarpa, powstała w wyniku erozji bocznej, oraz każdy piaskowy odsyp, który może ulec rozmyciu równie niespodziewanie, jak został usypany. Oczywiście, szacunku dla mocy rzeki można nabrać przede wszystkim, gdy obserwuje się ją podczas wezbrania. Nagle okazuje się bowiem, że woda, która na co dzień sprawiała wrażenie niemrawej, potrafi wyrwać z posad i ponieść ku ujściu nawet najokazalsze, przybrzeżne drzewa. W ekstremalnych przypadkach, gdy przedrze się przez wały, z równą łatwością potrafi zmiatać nie tylko dobytek, ale też ludzkie życie.
Wody Wisły w starciu z kamiennymi rafami na wysokości warszawskiego Żoliborza.
Ludzie mają to do siebie, że wykazują tendencję do opisywania rzeczywistości liczbami. Oczywiście dotyczy to również świata przyrody. Jedną z wielkości, która pośrednio umożliwia ocenę siły rzeki, jest ilość wody, która w jednostce czasu przepływa przez poprzeczny przekrój jej koryta. W przypadku warszawskiego odcinka Wisły zostało oszacowane, że średni roczny przepływ wynosi tutaj około 560 metrów sześciennych na sekundę. Niewątpliwie liczba ta niesie konkretną informację, jednak pozostawiona bez porównania nie bardzo przemawia do wyobraźni. Nasze mózgi funkcjonują w ten sposób, że największy wpływ wywierają na nas obrazy. Którejś jesieni, gdy siedziałem na brzegu rzeki na wysokości warszawskiego Żoliborza i przyglądałem się, jak wiślana woda z impetem przetacza się nad kamiennymi rafami, wpadłem na pomysł, jak zobrazować ten przepływ. Zamknąłem oczy i wyobraziłem sobie, że w każdej sekundzie przebiega przede mną sto dwanaście niewidzialnych słoni. Jeśli chcesz, możesz wykonać w myślach podobne ćwiczenie. Pamiętaj jednak proszę, że nawet to w pełni nie odda rzeczywistej mocy rzeki. Bywają takie okresy, że liczba wiślanych słoni może być nawet dziesięciokrotnie większa…
Topolowe monstrum
Ale widziałem ostatnio czeczotę!
Czeczota to taka bulwiasta narośl, która powstaje w wyniku choroby drzewa. Takowe twory najczęściej są kojarzone z brzozami, ale mogą powstawać także na innych gatunkach drzew. Ta, której dotyczy ten post wykształciła się na pniu topoli szarej, rosnącej między blokami osiedla Marymont-Ruda.
Drewno czeczotowe to atrakcyjny materiał, z którego wyrabia się wszelkiej maści naczynia, rzeźby, rękojeści noży, lub fornir do produkcji mebli. Z tej, na którą trafiłem można by zrobić sporą wannę :). Zobaczcie sami, jaka jest ogromna.
Miejski ols
Mniej więcej w połowie grudnia ubiegłego roku natknąłem się na niewielką enklawę dzikości. Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy Olszyna, bo o nim mowa, usytuowany jest na obrzeżach warszawskiego osiedla Słodowiec. Ten mały zakątek to jedna z nielicznych pamiątek, które pozostały po dolinie rzeki Rudawki. Ta żoliborska rzeka pierwotnie płynęła z Powązek przez Marymont, by ostatecznie złączyć się z Wisłą. Niestety, z upływem lat została najpierw zmelioryzowana, a później prawie w całości osuszona. W Parku Olszyna ciek wodny, który po niej pozostał przybrał formę wąskiego kanałku.
Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy Olszyna. W tle ekran dźwiękochłonny alei Armii Krajowej.
Obszar, o którym piszę objęto ochroną w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku ze względu na obecność resztek olsu kępowego. Muszę przyznać, że widok czarnych olch wczepionych szczudlastymi korzeniami w podmokły grunt tuż obok blokowiska trochę mnie zaskoczył. Niższą partię roślinności stanowią głównie krzewy bzu czarnego o splątanych gałęziach. Niektóre z nich są siedliskiem uszaka bzowego – kosmopolitycznego grzyba będącego popularnym składnikiem kuchni azjatyckiej. Miejsce to cieszy się dużym zainteresowaniem kaczek, ale z tablic informacyjnych stojących przy ścieżce biegnącej przez całą długość olsu wynika, że bytuje tu również kilkanaście innych gatunków ptaków.
Tutejszy ols kępowy. Prawda, że dziko?
Odpowiada mi to, że mam pod nosem tego typu miejsce, a nie kolejny wypielęgnowany skwer z pięknie utrzymanymi klombami i trawnikiem. Oczywiście, nie da się ukryć, że jest to tylko namiastka dzikości, jednak w przypadku Warszawy każdy skrawek pozostawiony sam sobie jest na wagę złota. Możecie być pewni – będę tu wracał.
Owocniki uszaka bzowego sfotografowane w grudniu ubiegłego roku.
Notatki znad Rzeki 
