Category Archives: Ekozofia

Topola „Marzanna” pomnikiem przyrody

8 marca, 2022 By in Ekozofia, Grudziądz, Nadwiślańskie topole Tags: , , , , 2 Komentarze

Niedługo początek kalendarzowej wiosny. Dni stają się dłuższe, co powinno nastrajać nas coraz bardziej pozytywnie, jednak świat działa na przekór i rzeczywistość, w której aktualnie się znajdujemy, wydaje się nabierać coraz mroczniejszych kolorów. W bezpośrednim sąsiedztwie naszego kraju rozgrywa się brutalny konflikt zbrojny, w wyniku którego cierpią miliony osób. Każdego dnia docierają do nas nowe informacje o tragedii, jakiej doświadczają mieszkańcy Ukrainy. Bezpardonowe bombardowania miast, ofiary wśród ludności cywilnej, exodus uchodźców. Dodatkowo, sytuacja międzynarodowa robi się coraz bardziej napięta i naprawdę nie wiadomo, jaki będzie dalszy rozwój wydarzeń. Wszystko to zasiewa w mym umyśle ziarno niepokoju i wprawia mnie w tryb niespokojnego wyczekiwania.

Jednym z nielicznych jasnych akcentów ostatnich dni jest dla mnie pismo z Urzędu Miejskiego w Grudziądzu (otrzymałem je wczoraj) informujące, że topola „Marzanna” została oficjalnie uznana za pomnik przyrody (LINK do związanej z tym uchwały). Zaproponowana przeze mnie nazwa również została zaakceptowana i niniejszym stała się oficjalnym imieniem tego wspaniałego drzewa. Cieszę się niezmiernie, ale jednocześnie wciąż nie do końca dociera do mnie to, co właśnie się stało. Gdzieś w środku sam chyba nie do końca wierzyłem, że uda się doprowadzić tę sprawę do pomyślnego finału. Na szczęście urzędnicy z Wydziału Środowiska grudziądzkiego Urzędu Miejskiego, przedstawiciele Państwowego Gospodarstwa Wody Polskie (Zarząd Zlewni w Tczewie), a także grudziądzcy radni, którzy głosowali za przyjęciem uchwały, okazali się otwarci na głos obywatela i przychylili się do złożonego wniosku. W tym miejscu chciałbym serdecznie podziękować wszystkim osobom, które były zaangażowane w tę sprawę.

Topola czarna „Marzanna” (fotografia z 7 sierpnia ubiegłego roku).

Co ciekawe, „Marzanna” z dnia na dzień cieszy się coraz większym zainteresowaniem. Potwierdzają to statystyki dotyczące częstotliwości odwiedzin znacznika na mapach Google, który wskazuje jej położenie. Okazuje się, że od 27 marca 2021 roku „kliknięto” w niego ponad 54 000 razy (!), co – zważywszy na liczbę mieszkańców Grudziądza – jest naprawdę imponującym wynikiem. Myślę, że jest to najlepszy dowód na to, że to konkretne drzewo ma realny potencjał, by stać się przyrodniczą wizytówką okolicy, a decyzja o objęciu go prawną ochroną była w pełni uzasadniona.

Cieszę się, że mogłem dołożyć swoją skromną cegiełkę na rzecz ochrony nadwiślańskiej przyrody, ale to uczucie ma lekko gorzki posmak. Żałuję, że nie zająłem się sprawą już kilka lat temu, gdy „moja” sokora znajdowała się w znacznie lepszej kondycji. Na pewno wyciągnę z tego jednak naukę na przyszłość, ponieważ jest jeszcze wiele bezimiennych rodzimych topoli, o których ochronę warto zawalczyć…

Zachęta do topolowych „pielgrzymek”

13 lutego, 2022 By in Ekozofia, Nadwiślańskie topole Tags: , , 2 Komentarze

W naszym kraju wiele osób odczuwa potrzebę pielgrzymowania do sanktuariów i miejsc kultu religijnego, słynących z relikwii świętych oraz cudownych obrazów (np. Częstochowa, Licheń, czy Łagiewniki). Ja z kolei, od czasu do czasu, lubię wcielić się w rolę kogoś w rodzaju topolowego pątnika. Nasze rodzime topole czarne (szczególnie te sędziwe) to drzewa, do których czuję szczególne powinowactwo. Osoby pokładające wiarę w horoskopach, mogłyby doszukiwać się źródła tego zjawiska w tym, że przyszedłem na świat czwartego lutego. Data ta według systemu astrologicznego, opracowanego przez niejakiego Edgara Blissa („Astrologie Gauloise„) oznacza bowiem, że znajduję się pod szczególną opieką topoli. Oczywiście takie nadnaturalne wyjaśnienie jest bardzo atrakcyjne, jednak moje umiłowanie tego gatunku drzew ma o wiele bardziej konwencjonalną przyczynę. Dorodna topola czarna to coś, wobec czego trudno jest pozostać obojętnym – zwłaszcza, gdy jest się wrażliwą duszą. W malarstwie i literaturze można znaleźć sporo przykładów dzieł, których twórcy inspirowali się obecnością topól włoskich (zwanych też lombardzkimi) w krajobrazie. Odczucia, jakie wywołują te drzewa o smukłym pokroju, będące męskimi kultywarami topoli czarnej, bledną jednak w zestawieniu z tym, co czuje się stojąc naprzeciw potężnej, nadwiślańskiej sokory.

Rodzime topole czarne – posępne boginie nadrzecznego lasu.

Olbrzymi pień tej ostatniej, obfitujący w malownicze bruzdy i zagłębienia, bulwiaste narośle oraz wiązki pędów odroślowych, a także wielka rosochata korona sprawiają, że śmiało można pokusić się o nadanie jej miana posępnej bogini nadrzecznego lasu. Drzewa te z racji niesamowitego tempa wzrostu oraz zdolności do masowego rozsiewania się, są dla mnie ponadto czymś w rodzaju symbolu nieujarzmionej wolności. Wydaje mi się, że nie tylko ja mam podobne skojarzenia. Niewykluczone, że wspomniane cechy tego gatunku drzew oraz to, iż ongiś stanowiły one powszechny element polskiego krajobrazu, były powodem, dla którego wybierano je do nasadzeń w tak zwanych ogrodach patriotycznych. Tego typu miejsca powstawały w okresie utraty niepodległości Polski, po trzecim rozbiorze i zawierały zaszyfrowane przesłanie. Obecnie sprawa przedstawia się jednak zupełnie inaczej, ponieważ w powszechnym odczuciu topole czarne są uważane za krótkowieczne chwasty – co absolutnie nie ma pokrycia w rzeczywistości. Póki co, można znaleźć jeszcze naprawdę imponujące egzemplarze sędziwych sokor, które niezłomnie trwają na swoich stanowiskach, ale przyszłość gatunku jest niestety niepewna. Jest tak między innymi dlatego, że z każdym kolejnym rokiem ubywa siedlisk, w których mogłyby się one naturalnie odnawiać i dokonywać swobodnej ekspansji. Na ich niekorzyść działa też fakt, że posiadają zdolność do łatwego krzyżowania się z uprawianymi topolami obcego pochodzenia, co mocno zagraża ich czystości genowej. Wziąwszy pod uwagę powyższe kwestie, jestem przekonany, że od czasu do czasu warto się ruszyć i, z otwartym sercem, odwiedzić jakąś sokorę. Spotykając się z drzewem, dobrze wsłuchać się w siebie, a gdy pojawi się nić emocjonalnej więzi z nim, można też (słowem, rysunkiem lub zdjęciem) dać później świadectwo jego nietrwałej wyjątkowości. Gorąco wszystkich do tego zachęcam.

Topolowy „totem”

23 stycznia, 2022 By in Ciekawostki, Ekozofia, Miasto Dodaj komentarz

Jakiś czas temu na terenie warszawskiego ogrodu zoologicznego wycięto kilkadziesiąt starych topoli. Pozbawiony korony pień jednej z nich (717 cm obwodu, mierząc na wysokości pierśnicy) pozostawiono na miejscu jako tak zwanego świadka. Stoję na stanowisku, że jeżeli nie ma innej możliwości i drzewo musi zostać ścięte, to – w przypadku braku przeszkód – warto zachować je choćby w takiej postaci. Tego rodzaju „totem” jest bowiem nie tylko świadectwem minionej wspaniałości drzewa, ale też inwestycją w różnorodność biologiczną okolicy.

Martwe drewno – ulegając procesom naturalnego rozkładu – zwraca otoczeniu gromadzone przez lata pierwiastki, jednocześnie stając się stołówką i przytuliskiem dla wielu różnych istot. Jak mogliśmy się przekonać, należą do nich nie tylko grzyby, glony, porosty, bezkręgowce i ptaki. Wypróchniała jama u podnóża topolowego „totemu”, zwróciła także uwagę ciekawskiego Artka (Homo sapiens var. Curiosus), który nie omieszkał wgramolić się do środka i wewnątrz spodobało mu się na tyle, że musieliśmy wyciągać go siłą :).

Jeżeli chcielibyście zobaczyć na własne oczy tę swoistą pamiątkę po topoli czarnej, zdobiącej niegdyś stołeczne ZOO, wówczas – zwiedzając to miejsce – kierujcie się ku skrzyżowaniu ścieżek między wybiegami zebr, wielbłąda dwugarbnego i osłów somalijskich.

Przemyślenia sprowokowane wierzbowym „M1”

14 listopada, 2021 By in Ekozofia Dodaj komentarz

Gwałtowny rozwój nauki i technologii, który nastąpił w ciągu ostatnich kilku dekad i związane z nim odkrycia sprawiły, że zaczęliśmy coraz lepiej rozumieć budowę składowych otaczającego nas świata oraz mechanizmy jego funkcjonowania. Mimo to, z jakiegoś niezrozumiałego powodu, coraz grubszą kreską odcinamy się od środowiska naturalnego i eksplorujemy je, jakby jutro miało nie nadejść. W efekcie doprowadziliśmy do katastrofy klimatyczno-ekologicznej, która realnie zagraża istnieniu życia na naszej planecie. Co ciekawe – biorąc pod uwagę systemy wierzeń rdzennych ludów plemiennych – można założyć, że takie antropocentryczne podejście stoi w sprzeczności z postrzeganiem natury, jakiemu ludzkość mogła hołdować przez większość swego istnienia. Gdy słowo pisane nie miało znaczenia, a opowieści krążyły z ust do ust, drzewa, góry, kamienie, czy cieki wodne były uważane za siedziby różnego rodzaju duchów (albo wręcz same były obdarzone duszami), z którymi należało się liczyć. Zbieracz-łowca wiedział doskonale, że nie jest panem wszelkiego stworzenia, lecz zwykłym członkiem szerszej, biotycznej wspólnoty.

Kilka dni temu wędrując błotnistymi ścieżkami wśród nadwiślańskich łąk, zabrnąłem do miejsca, w którym rosła potężna, ogłowiona wierzba. We wnęce powstałej przez wyłamanie sporej części jej pnia ktoś postawił nadgryzione zębem czasu dziecięce krzesełko. Patrząc na tę oryginalną „instalację” pomyślałem, że w zasadzie tak mogłaby wyglądać współczesna siedziba jakiejś wierzbowej driady. Po powrocie do domu zacząłem zastanawiać się, jak wyglądałby nasz świat, gdyby przetrwała wiara w to, że zwierzęta, wiekowe, dziuplaste drzewa o pomnikowych rozmiarach, meandrujące rzeki, bystre strumienie, czy górskie szczyty są obdarzone duszami, lub posiadają nadprzyrodzonych opiekunów. Czy wówczas również traktowalibyśmy przyrodę w tak podmiotowy sposób? Nie znalazłem odpowiedzi na to pytanie, ale wydaje mi się, że świat byłby bardziej harmonijnym miejscem, gdybyśmy przestali spoglądać na niego wyłącznie ze swojego punktu widzenia. Historia naszego gatunku to zaledwie jedna sekunda na dwudziestoczterogodzinnej tarczy zegara istnienia Ziemi. Podejmując działania, które mogą wywierać wpływ na środowisko, wypadałoby o tym fakcie pamiętać…

Nowe, niespodziewane wieści (SW „Siarzewo”)

20 sierpnia, 2021 By in Ekozofia, Wisła Dodaj komentarz

Przedwczoraj wieczorem (18 sierpnia), jak grom z jasnego nieba gruchnęła pewna wiadomość. Minister Klimatu i Środowiska – p. Michał Kurtyka, wydał niespodziewaną decyzję o uchyleniu w całości i przekazaniu do ponownego rozpoznania Regionalnemu Dyrektorowi Ochrony Środowiska w Bydgoszczy postępowania w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach dla budowy stopnia wodnego na Wiśle, w Siarzewie poniżej Włocławka. Z treścią tej decyzji możecie zapoznać się tu.

Uchylenie decyzji, uprzednio wydanej przez RDOŚ w Bydgoszczy, jest pokłosiem aktywnych działań kilku organizacji ekologicznych, zrzeszających ludzi, którym naprawdę zależy na losie Wisły (wielki szacunek dla nich). Mówiąc w skrócie – ta bardzo kosztowna, wzbudzająca kontrowersje inwestycja, była uzasadniana przez decydentów między innymi koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa przeciwpowodziowego, ochroną przed suszą oraz zwiększeniem bezpieczeństwa energetycznego Polski (pisałem o tym jakiś czas temu, we wpisie zatytułowanym „W obronie Wisły (2)”). Tymczasem, wspomniane organizacje pozarządowe odwołując się od powyższej decyzji, przedstawiły wiarygodne, oparte na rzetelnych badaniach naukowych argumenty, że powyższe uzasadnienia można włożyć między bajki. Ponadto, w pismach, które zostały złożone na ręce Ministra zaakcentowano, że w procesie wydawania decyzji nie uzasadniono nadrzędnego interesu publicznego oraz złamano postanowienia ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska, jak również o ocenach oddziaływania na środowisko. Zwrócono także uwagę na możliwość zniszczenia niektórych obszarów sieci Natura 2000, siedlisk ryb oraz brak analizy alternatywnych rozwiązań.

Sprawa jest istotna, gdyż minister Kurtyka – wbrew dotychczasowej linii politycznej partii rządzącej – przyznał rację organizacjom pozarządowym i zgodził się z większością przedkładanych przez nie argumentów. A zatem, czy to koniec tematu budowy stopnia wodnego w Siarzewie i dążeń do kaskadyzacji Wisły? Naiwnością byłoby sądzić, że kwestia jest załatwiona. W świetle istniejących przepisów minister stojący na czele Ministerstwa Klimatu i Środowiska nie może zakończyć postępowania w tej sprawie. Wydana przez niego obiektywna i oparta na faktach naukowych decyzja daje, jednak pewną nadzieję. Sprawa wraca do punktu początkowego, lecz widać jasno, że projekt SW „Siarzewo” jest oczkiem w głowie „Wód Polskich”, a jego realizacja jest przepychana przysłowiowym kolanem przez Ministerstwo Infrastruktury z ministrem Gbórczykiem na czele. W świetle powyższych faktów każdy scenariusz wydaje się więc możliwy, ale jest szansa, że czas, który trzeba będzie poświęcić na przygotowanie nowej decyzji może działać na korzyść Wisły. W międzyczasie można nagłaśniać temat i próbować docierać z faktami do coraz szerszej grupy ludzi.

Na razie cieszę się z tego małego zwycięstwa. Nie wiem, czy podzielacie moją opinię, ale dla mnie sprawa poruszana w tym poście, to jedna z niewielu dobrych informacji, które ostatnio można było wyłowić z morza złych wieści, wciąż i wciąż napływających ze świata.

Myśląc o Rzece

25 czerwca, 2021 By in Ekozofia, Impresje, Natura, Spływanie, W pojedynkę Tags: Dodaj komentarz

Dorastałem w bliskim sąsiedztwie Wisły i jej obecność w moim życiu zawsze była czymś oczywistym, jednak dopiero jako osoba dorosła stałem się jej wiernym i świadomym wyznawcą. Moje postrzeganie Rzeki mocno pogłębiło się, gdy zacząłem samotnie spływać z jej nurtem. Wcielając się w rolę kogoś w rodzaju rzecznego włóczęgi przekonałem się, że jest ona także jednym z niewielu miejsc, które zapewniają pewien rodzaj pozytywnej osobności, pozwalającej strząsnąć z siebie codzienny kurz świata.

Rzeki od zawsze stanowiły granicę. Przede wszystkim geograficzną, ponieważ oddzielały od siebie przeciwległe brzegi, ale rozdział będący ich udziałem mógł dotyczyć także spraw metafizycznych. Przeprawa przez rzekę zawsze wiązała się z podejmowaniem ryzyka, jako że w jej trakcie zawsze można było pożegnać się z życiem. Możliwe, że jest to jeden z powodów, dlaczego w wielu kulturach powtarza się motyw cieku wodnego jako linii granicznej między światem realnym a domeną duchową. W minionych czasach żywiono przekonanie, że dusze zmarłych na drodze w zaświaty czekała przeprawa przez wodę, a później nie mogły one zza tej bariery tak łatwo powrócić. Obserwowanie wody w ruchu doprowadziło ludzi także do nadania jej rangi symbolu upływającego czasu i wiążącej się z nim nieuchronności.

Płynąc środkiem rzeki znajdujesz się więc niejako poza czasem, w stanie symbolicznego zawieszenia między dwoma rzeczywistościami. Samotne, kilkudniowe spływanie rzeką, taką jak Wisła, posługując się niepozorną, nadmuchiwaną łódeczką to unikalne i bardzo intymne doświadczenie. Składając swój los w ręce zmiennego żywiołu, jednocześnie prowokujesz spotkanie z samym sobą. Duża rzeka nizinna jest bowiem zwierciadłem, w którym masz szansę dokładnie przyjrzeć się sobie, ale na wiedzę, którą można zdobyć w ten sposób nie każdy będzie gotowy. Nad rzeką ważne są rzeczy proste. Pierwotne sytuacje wyciągają prawdę z człowieka, a zanurzenie się we własnych emocjach, słabościach i lękach oraz wzięcie pełnej odpowiedzialności za podejmowane działania jest tym, co zawsze wymaga odwagi. Pierwszego dnia twoje myśli będą zmącone, jak woda, która cię otacza, ale jeżeli będziesz otwarty na nadrzeczną harmonię oraz wystarczająco cierpliwy, jest szansa, że przebywając z Rzeką sam na sam odnajdziesz w sobie wewnętrzny spokój i zaczniesz cieszyć się chwilą. Razem z tym przychodzi także otwartość na dalszy rozwój wydarzeń, ale też na potencjalne spotkanie z drugim człowiekiem, który – choć obcy – nierzadko może okazać się osobą posiadającą zbliżone do twojego spojrzenie na świat. Podobnie jak poczucia wolności, tego nie da się kupić.

Niespieszna podróż łodzią to także rodzaj duchowego uniesienia. Płynąca woda wydaje się żywa i tak też postrzegali ją nasi przodkowie. Niegdyś wierzono, że rzeki mają osobowość. Były siostrami mórz i oceanów oraz życiodajnymi żyłami prababki Ziemi. Obcując z rzeką o naturalnym, lub zbliżonym do takowego charakterze, masz bezpośredni kontakt z czymś, co daleko wykracza poza ciebie. Czymś w zasadzie nieskończonym, nieokiełznanym oraz wymykającym się prostym do zdefiniowania schematom. Na przestrzeni dziejów ciekom wodnym ofiarowywano różnego rodzaju dary. Intencje oraz towarzyszące im rytuały były różne, jednak wszystkie łączyła pewność, że rzeka jest czymś więcej niż tylko jednym z wielu martwych tworów przyrody. Myśląc o Wiśle, Ty także możesz okazać należny jej szacunek. W jaki sposób? Przede wszystkim nie chciej jej sobie podporządkowywać. Niechaj pozostanie taką, jaką jest – także dla przyszłych pokoleń.

Zet jak zieleń

12 czerwca, 2021 By in Ekozofia, Galeria, Warszawska Wisła, Wiosna, Wisła 1 komentarz

Jedną ze specjalności naszego gatunku jest nieustanne poszukiwanie sensu w otaczającym świecie. Każdy człowiek odbiera rzeczywistość zewnętrzną za pośrednictwem pięciu zmysłów, jednak większość z nas zwraca szczególną uwagę na bodźce wzrokowe. Nie powinno więc dziwić, że od niepamiętnych czasów przypisywano określone znaczenia i moce różnym kolorom. Zieleń to jedna z tych barw, które nader często występują w naturze. Obserwując przyrodę oraz cyklicznie zachodzące w niej przemiany, ludzie zaczęli w oczywisty sposób łączyć ją z istotą życia, witalnością i zdolnością do odradzania się. Skojarzenia te w naturalny sposób przeplatały się z przedchrześcijańskimi wierzeniami. Prawdopodobnie z tego powodu Ozyrysa – staroegipskiego boga śmierci oraz odrodzonego życia, portretowano z zielonym obliczem. Jeszcze bliższe związki z zielenią ma postać tak zwanego Zielonego Człowieka (z języka ang. – Green Man), którego tradycyjnie przedstawia się w formie liściastej twarzy. Upowszechnienie tego bóstwa roślinności, związanego z wiosenną odnową, wzrastaniem i rytmicznością świata natury, przypuszczalnie zawdzięczamy Celtom, ale podobne wizerunki wraz z towarzyszącą im symboliką były znane także w innych kulturach.

Ceramiczna rzeźba Zielonego Człowieka, którą kilka lat temu kupiłem na pchlim targu w Oksfordzie.

Abstrahując od dawnych wierzeń, okazuje się, że zieleń ma dla nas naprawdę fundamentalne znaczenie. Jeden z zielonych barwników – chlorofil umożliwia roślinom przekształcanie wody i dwutlenku węgla w związki, które są im niezbędne do życia. Produktem ubocznym tego procesu, zachodzącego przy współudziale światła słonecznego, jest także tlen, który z kolei napędza nasz metabolizm. To jasne, że bez tlenu nie moglibyśmy istnieć, ale zieleń ma na nas także bardziej subtelne działanie. Badania naukowe potwierdzają to, co dla wielu z nas jest sprawą oczywistą. Wśród zieleni relaksujemy się i ten efekt jest na tyle istotny, że nie tylko przynosi psychiczne wytchnienie, ale też pobudza organizm do sprawniejszej regeneracji. Oczywiście można pomalować ściany pokoju na zielono lub zrobić z mieszkania mini-dżunglę, pełną roślin doniczkowych, ale koloru odnowy najlepiej doświadcza się na zewnątrz. Wiosna to dobry moment, by włóczyć się po zarośniętych ścieżkach nadrzecznych zadrzewień i lasów. Tamtejsza zieleń właśnie teraz jest najintensywniejsza. Co ciekawe, z takiej wycieczki oprócz spokoju można wynieść coś jeszcze, ponieważ w pobliżu wody rośnie prawdziwe bogactwo dzikich, jadalnych roślin. Można, na przykład, nazbierać pokrzyw, czosnaczku lub jasnoty na pesto, albo pędów chmielu, które po usmażeniu na maśle będą smakowały jak szparagi. Garść młodych liści kurdybanku wyśmienicie sprawdzi się natomiast jako zielony dodatek do tłuczonych ziemniaków.

Jak zakończyć wpis taki jak ten? Najlepiej kilkoma kipiącymi zielenią, nadwiślańskimi kadrami 🙂

Coś (chwilowo) przetrwało

28 Maj, 2021 By in Ekozofia, Eksperymenty, Miasto, Wiosna 2 Komentarze

Ubiegłej wiosny, podczas pierwszego lockdownu związanego z przeciwdziałaniem skutkom epidemii wirusa SARS-CoV-2, sporo siedziałem w domu i przychodziły mi do głowy różne pomysły.

W ramach realizacji jednego z nich postanowiłem spróbować zwiększyć bioróżnorodność trawników w naszej okolicy 🙂 W tym celu zakupiłem nasiona różnych roślin i wysiałem je pod osłoną nocy. Była to akcja na miarę tej z ewangelicznej przypowieści o pszenicy i chwastach z tą różnicą, że ja zamiast kąkolu siałem dziewannę, wiesiołek, wykę ptasią, mydlnice lekarską i dwadzieścia jeden innych gatunków naszych rodzimych „chwastów”. Nie przygotowywałem w żaden sposób podłoża (nasiona rzucałem między trawę), więc nie liczyłem na żadne spektakularne efekty.

Jakiś tydzień temu w miejscu moich niejawnych działań zakwitły złocienie. Wśród trawy oraz kęp serdecznika tu i ówdzie dojrzałem też liście rumianu barwierskiego, cykorii podróżnik oraz dzikiej marchwi. Coś zatem przetrwało. Ucieszyłem się, ale nie mam złudzeń, że trawnik przed blokiem ma szansę przeobrazić się w coś przypominającego łąkę kwietną. Wszędzie wokół słychać już warkot kosiarek, a musicie wiedzieć, że goście, którzy zajmują się u nas „pielęgnacją” zieleni nie pieprzą się w tańcu. Skutki ich pracy nierzadko przypominają to, czego można by raczej spodziewać się po przejściu roju wygłodniałej szarańczy…


W obronie Wisły (2)

24 marca, 2021 By in Ekozofia, Wisła Tags: , , 2 Komentarze

Dzisiaj „Notatki znad rzeki” zataczają koło.

Nieśmiała myśl, że może warto by zająć się pisaniem na około-rzeczne tematy zaczęła kiełkować w mojej głowie niedługo po ustanowieniu przez Sejm RP 2017 roku „Rokiem Rzeki Wisły”*. Miałem różne pomysły, ale, jak to czasami bywa, sporo czasu musiało upłynąć zanim zabrałem się do rzeczy. Katalizatorem, który na dobre mnie uaktywnił i spowodował, że zdecydowałem się napisać, a następnie opublikować pierwszy post, były zapowiedzi polityków o powrocie do planów uregulowania Wisły. Nie będę ukrywał, że mocno mnie to wzburzyło, ponieważ argumenty, którymi strona rządowa podpierała zapowiadane działania i inwestycje, budziły we mnie mocny wewnętrzny sprzeciw. Nie widziałem (i z perspektywy czasu wciąż nie widzę) żadnego sensownego powodu, który uzasadniałby tak szeroko zakrojoną ingerencję w naturalny charakter naszej najwspanialszej rzeki, a który przynosiłby ekonomiczne lub społeczne korzyści, jakich nie dałoby się osiągnąć inaczej. Podobne odczucia miało również wielu ekspertów, jednak ich opinie częstokroć nie przebijały się przez mur oficjalnej narracji albo były zwyczajnie ignorowane.

Od tamtej pory minęło trochę czasu, lecz w powyższej kwestii nie zmieniło się nic. Osoby dzierżące ster władzy wciąż są głuche na wszelkie głosy krytyki dotyczące ich sztandarowych projektów. Oczywiście rozumiem, że w przypadku Wisły jest wiele rozbieżnych wizji dotyczących tego, jak powinna ona wyglądać i że trudno wypracować sensowny kompromis, który satysfakcjonowałby wszystkie strony. W tym momencie nie ma jednak żadnej merytorycznej dyskusji. Mamy bowiem do czynienia z jednostronnym forsowaniem „na chama” jednej konkretnej koncepcji. Pomysł ten korzeniami sięga czasów PRL-u i pełnymi garściami czerpie z ówczesnych wzorców „rozwoju”. Niestety, wszystko odbywa się na zasadzie odgórnej politycznej decyzji w stylu „zrobimy to, ponieważ możemy i co nam k***a zrobicie?”. Z jakiegoś niezrozumiałego powodu, uparcie nie dopuszcza się myśli, że w dzisiejszych czasach do pewnych spraw można podejść inaczej. Mówiąc „inaczej”, mam na myśli działania, które byłyby gruntownie przemyślane i których celem byłoby rozwiązywanie rzeczywistych potrzeb naszego kraju, z jednoczesnym poszanowaniem skarbów rodzimej przyrody. Był taki moment, gdy myślałem, że sytuacja wywołana epidemią koronawirusa SARS-CoV-2 i związana z nią niepewna przyszłość gospodarki spowoduje odwrót od szumnych deklaracji dotyczących ujarzmiania Wisły oraz skierowanie środków publicznych na rozsądniejsze tory. Niestety, tak się nie stało. Nieco ponad tydzień temu (15 marca) na stronach Ministerstwa Infrastruktury pojawiła się informacja, że rusza przetarg na prace przygotowawcze dla stopnia wodnego w Siarzewie poniżej Włocławka (tę informację możecie zweryfikować TUTAJ). W opublikowanym ogłoszeniu możemy przeczytać, że „(…) Budowa stopnia wodnego w Siarzewie to inwestycja niezwykle oczekiwana, przede wszystkim mająca na celu podniesienie możliwości retencyjnych i przeciwpowodziowych Wisły. Realizacja takich inwestycji to gwarancja bezpieczeństwa wodnego Polski, zwłaszcza w sytuacji zagrożenia powodziowego i suszowego”. Czy zacytowane słowa, wyjaśniające znaczenie tej kosztownej** inwestycji, mają pokrycie w rzeczywistości? Gdy zgłębi się temat, okazuje się, że tak naprawdę planuje się wyrzucenie gigantycznych pieniędzy w błoto, ponieważ planowana budowla hydrotechniczna nie ma żadnego istotnego znaczenia ani dla bezpieczeństwa przeciwpowodziowego Polski, ani dla realnego rozwiązania problemu suszy, która coraz częściej trawi nasz kraj. Wybudowanie kolejnej tamy, poza zniszczeniem cennego przyrodniczo odcinka rzeki, może wręcz nasilić negatywne skutki już istniejących problemów, a także wygenerować kolejne. Mógłbym mówić o tym długo, ale nie będę udawał eksperta. Wolę zwrócić Waszą uwagę np. na stanowisko Fundacji WWF Polska w tej sprawie (LINK). Na stronie Fundacji znajdziecie także tekst demaskujący niektóre z „wodnych mitów”, związanych z regulacją rzek, w których prawdziwość wierzy wielu z nas, a które mijają się z prawdą (LINK). Uważam, że to jeden z wielu wiarygodnych głosów, których warto wysłuchać przed wyrobieniem sobie własnego zdania. Niestety, biorąc pod uwagę realia, obawiam się, że może być on głosem wołającego na pustyni.

Przysłowiowe młyny rządowej administracji mielą wolno, ale nieustannie. Zwróćcie uwagę na przykład przekopu Mierzei Wiślanej. Ten projekt również wzbudza mnóstwo kontrowersji i spotyka się z szerokim społecznym sprzeciwem. Tymczasem, prace nad tą, w gruncie rzeczy, bezsensowną inwestycją idą pełną parą, pochłaniając coraz więcej i tak już gigantycznych funduszy. Jestem przekonany, że każda poważna ingerencja w Wisłę może być preludium do kolejnych tego typu działań, co może zakończyć się pełną kaskadyzacją rzeki i przekształceniem jej w zespół pozbawionych duszy, uniemożliwiających migrację ryb wędrownych, podłużnych zbiorników zaporowych. Czy tego właśnie pragniemy?

Jeżeli przyjmiemy założenie, że sens realizowania podobnych zamierzeń jest wątpliwy, o co zatem może w nich chodzić? Wzmożone parcie na ich realizację zapewne wynika z możliwości pozyskiwania dużych unijnych pieniędzy. Papier, na którym pisze się wnioski, przyjmie wszystko. Każdy, nawet najbardziej niedorzeczny i kosztowny projekt – przy odrobinie wysiłku i kreatywności – można wpisać w określone narracyjne ramy. „Ochrona przed suszą”, „ekologiczny transport”, czy „odnawialne źródła energii” to obecnie bardzo modne frazy, którymi można otworzyć wiele przysłowiowych drzwi. Ponadto, nie od dziś wiadomo, że wielkie projekty są doskonałymi narzędziami propagandy sukcesu (od razu widać, że Rząd coś robi i może się pochwalić). Odnośnie regulacji Wisły, to należałoby zastanowić się, kto na tym naprawdę zyska. Czy ogół społeczeństwa i sama rzeka? A może upolitycznione spółki Skarbu Państwa, firmy realizujące inwestycje, lokalni samorządowcy i powiązani z nimi ludzie? Myśląc o tym czuję smutek i gniew, ponieważ w imię doraźnego zysku i realizowania kontrowersyjnych, wątpliwych ekonomicznie projektów, kawałek po kawałku tracimy coś naprawdę cennego – wyjątkowy charakter Królowej naszych rzek. Czasy się zmieniają, ale to, co dzikie prawie zawsze przegrywa z krótkowzrocznym spojrzeniem na rozwój.

Wisła zawsze była dla mnie niesamowicie ważna. Mój szczególny stosunek do niej wynikał między innymi z jej wyjątkowych walorów przyrodniczych i fascynującej zmienności. Obcując z nią zawsze czułem to coś, co sprawiało, że stawałem się wrażliwszym człowiekiem. Piękna tej rzeki nie dostrzeże się jednak siedząc za urzędniczym biurkiem, przerzucając kartki lakonicznych ekspertyz i suchych raportów. O unikalnej wartości tej niesamowitej rzeki można przekonać się tylko przez nawiązanie z nią swojej własnej osobistej relacji. Żadne słowa i obrazy nie są w stanie oddać prawdy o niej. Zawsze zdumiewało mnie odmienne podejście społeczeństwa do zabytków kultury i sztuki w porównaniu ze stosunkiem do tworów natury. Wyobraźcie sobie, jaki skandal wywołałaby próba przebudowy gotyckiej katedry Notre Dame, w Paryżu, której celem byłoby drastyczne zmienienie jej pierwotnej formy, na przykład przez obłożenie jej styropianem dla docieplenia (dodatkowo, gdyby robiono to „po dziadowsku”). Tymczasem bez mrugnięcia okiem pozwala się na niszczenie prawdziwych cudów, jakimi są ostatnie skrawki dzikiej przyrody. W przeciwieństwie do dzieł ludzkich rąk, ich nie da się tak łatwo odbudować – nawet jeżeli wpompuje się w to prawdziwe morze pieniędzy. Raz zniszczone, częstokroć są stracone na zawsze.

Nie wątpię, że nasz kraj potrzebuje gruntownej transformacji oraz rozwoju w wielu obszarach, ale jestem przekonany, że mogą one być przeprowadzone w mądry i zrównoważony sposób. Nie od dziś wiadomo, że mamy mnóstwo prawdziwych fachowców, którzy posiadają wiedzę i kompetencje pozwalające na opracowanie i wdrożenie odpowiednich strategii, pozwalających na poważnie i z minimalną szkodą dla rodzimego środowiska naturalnego wziąć się za gospodarkę wodną, usprawnienie transportu czy rozwiązanie naszych energetycznych problemów. Jednakże aby było to możliwe, należałoby wyjść poza polityczne podziały. Budować rzeczy prawdziwie wartościowe można tylko, gdy jest się otwartym na dyskusję. W dzisiejszej rzeczywistości wielu z nas zdaje się zapominać, że mimo dzielących nas różnic wciąż łączą nas wspólne płaszczyzny.

Chciałbym podziękować wszystkim, którzy dobrnęli do końca tego krótkiego, ale bardzo ważnego dla mnie tekstu. Jeśli należycie do osób, którym tak jak mi zależy na zachowaniu naturalnego charakteru Wisły, możecie rozważyć podpisanie petycji skierowanej do Ministerstwa Infrastruktury w sprawie wstrzymania budowy nowych tam oraz rozbiórki tych niepotrzebnych (link odsyłający do petycji znajduje się TU). Nie bardzo wierzę, że uda się powstrzymać planowaną budowę tamy w Siarzewie, ale przynajmniej można zaakcentować swój społeczny sprzeciw i sprawdzić, ilu nas jest. Świadomość, że są osoby, które podobnie postrzegają świat, zawsze dodaje otuchy. Być może niektórzy z czytelników „Notatek” mają odmienne zdanie. Jeżeli nie zgadzasz się ze mną – masz do tego pełne prawo. Proszę Cię tylko o chwilę zastanowienia nad poruszonymi przeze mnie kwestiami.

—

*Była to oddolna inicjatywa społeczna, związana z obchodami 550-tej rocznicy pierwszego wolnego flisu Wisłą, której jednym z celów było wypracowanie dobrej marki rzeki; **Wstępny kosztorys opiewa na około cztery i pół miliarda złotych, ale spoglądając na historię realizacji podobnych projektów można śmiało założyć, że ostateczna kwota będzie dużo wyższa.

Topola „Marzanna”

5 marca, 2021 By in Ekozofia, Nadwiślańskie topole, Natura Tags: , , Dodaj komentarz

Jest takie drzewo, którego obraz siedzi w mojej głowie prawie od zawsze. Zobaczyłem je po raz pierwszy, gdy miałem jakieś siedem lat i ten widok był dla mnie na tyle fascynujący, że już na trwałe zapisało się ono w mojej pamięci. Na przestrzeni kolejnych trzydziestu dwóch lat wielokrotnie do niego wracałem (nie tylko myślami). Tym wyjątkowym drzewem jest jedna z topól czarnych, rosnących na brzegu Wisły u podnóża grudziądzkiej Kępy Strzemięcińskiej. Nie znam dokładnego wieku tej konkretnej sokory (ustalenie go to zadanie dla dendrologa), ale gdybym miał szacować na oko, to dałbym jej jakieś 180 lat. Gdy byłem nastolatkiem, drzewo – choć sędziwe – wciąż było w niezłej kondycji, ale w ciągu kilkunastu ostatnich lat sporo się zmieniło. W międzyczasie „moja” nadwiślańska topola padła ofiarą kilku celowych podpaleń, które znacząco nadwątliły jej siły. Na szczęście jej sylwetka, choć mająca okres świetności za sobą, nadal stanowi wyrazisty element lokalnego krajobrazu i wciąż robi na mnie piorunujące wrażenie.

Sędziwa topola „Marzanna”, rosnąca u podnóża grudziądzkiej Kępy Strzemięcińskiej na wysokości osiedla „Rządz” (5 stycznia 2021 roku).

Możecie się ze mną nie zgodzić, ale twierdzę, że bohaterka dzisiejszego wpisu jest jednym z najbardziej godnych uwagi przedstawicieli swojego gatunku w Polsce. W chwili obecnej (stan na 5 stycznia 2021 roku), pomimo obłamania się jednego z głównych konarów, jej obwód na wysokości pierśnicy (130 cm od poziomu gruntu) wciąż wynosi około 700 cm. To oczywiście dużo, jednak tym, co decyduje o wyjątkowości tego drzewa, jest potężny, częściowo odsłonięty system korzeniowy, który malowniczo schodzi w dół skarpy, na której krawędzi ono wyrosło. Oglądając fotografie ilustrujące ten wpis możecie zobaczyć, że bryła korzeniowa wydatnie powiększa i tak już imponującą sylwetkę sokory. W dzieciństwie, razem z kumplami chowałem się w pustych przestrzeniach między tymi korzeniami i uważaliśmy to za fenomenalną zabawę. Pamiętam też, że swego czasu znajdowało się tu również gniazdo os, które nas bardzo interesowało.

Piszę ten post z perspektywy osoby wrażliwej na kwestie ochrony środowiska naturalnego, która wychowała się w Grudziądzu i z upływem lat, z rosnącym zaniepokojeniem obserwowała, jak jedna z najwspanialszych, nadwiślańskich topól jest systematycznie dewastowana przez miejscowych wandali. Nie podlega dyskusji, że obwód tego konkretnego drzewa znacząco przekracza wymiary określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 4 grudnia 2017 r. w sprawie kryteriów uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody. Jest także większy niż obwód każdego drzewa na terenie gminy, któremu nadano taki status. Tymczasem sokora, o której piszę, nie została nigdy objęta tą formą ochrony. Niedawno, przeglądając mapy Google z zaskoczeniem odkryłem, że ktoś oznaczył ją jako pomnik, ale ta informacja nie odpowiada stanowi faktycznemu. Widząc znacznik ucieszyłem się jednak, ponieważ ktoś oprócz mnie docenił jej nieprzeciętne walory. Postanowiłem ponadto potraktować powyższe odkrycie jako katalizator do konkretnego działania. Podjąłem decyzję, że pójdę za ciosem i samodzielnie zawnioskuję o ustanowienie nowego pomnika przyrody. Kilka tygodni później mój wniosek trafił do grudziądzkiego Urzędu Miejskiego i sprawa jest aktualnie rozpatrywana.

Zamaskowany autor (1,80 m wzrostu), stojący u podstawy pnia „Marzanny”.

Przygotowując dokumentację nie chciałem, aby ta szczególna dla mnie sokora pozostawała bezimienna. Pomyślałem, że to, czemu nadajemy imię, staje się mniej obce i z czasem zaczyna funkcjonować w ludzkiej świadomości jako coś swojskiego. Jest oczywiste, że o to, co bliskie, troszczymy się bardziej. Wybór imienia nie nastręczył mi większych trudności. Praktycznie od razu wiedziałem, że „Marzanna” to odpowiednie miano dla sędziwej, mocno okaleczonej topoli. Uważam tak z dwóch powodów. Po pierwsze, proponowana przeze mnie nazwa wprost idealnie wkomponowuje się w kontekst kulturowy i literacki, na gruncie którego osadzony jest ten rodzaj drzew (od starożytności przypisywano im atrybuty związane ze śmiercią i zaświatami, o czym wspominałem we wpisie poświęconym ich „odchwaszczaniu” (LINK)). Marzanna z kolei jest naszą rodzimą, silnie zakorzenioną w folklorze postacią mitologiczną, kojarzoną z zimą, śmiercią, ale też z odrodzeniem. Dodatkowym argumentem przemawiającym za moim wyborem jest to, że jeszcze w latach 90-tych ubiegłego wieku dzieci z pobliskiej szkoły podstawowej na wiosnę topiły kukłę Marzanny w Wiśle niedaleko tego drzewa.

Nie wiem, czy topola „Marzanna” ostatecznie uzyska status pomnika, ale na pewno warto o to zabiegać. Na nadwiślańskich terenach trudno jest aktywnie chronić drzewa, ale czasami już sam widok kawałka emaliowanej blachy z godłem, jakim jest tabliczka urzędowa, może być wystarczającym straszakiem, który powstrzyma ludzi przed głupimi zachowaniami (oczywiście nie zawsze).

Imponująca, odsłonięta bryła korzeniowa „Marzanny” (w centralnej części zdjęcia i na prawo od środka widoczne ślady po podpaleniach).

Zmierzając do końca wpisu, chciałbym podpowiedzieć, że być może i Wy znacie drzewa, które znajdują się w podobnej sytuacji, a które z racji wybitnych walorów powinny zostać otoczone ochroną prawną. Jeżeli możecie działać – róbcie to, choćby efekt końcowy był bardzo niepewny. Zapewniam, że bierność niczego nie zmieni.

Gdybyście kiedykolwiek znaleźli się w Grudziądzu (na przykład płynąc kajakiem lub kanadyjką ku ujściu Wisły), możecie zwrócić uwagę na „moje” drzewo (jego współrzędne geograficzne to: N 53°27’21,88”, E 18°42’47,59”). Naprawdę warto, a nie wiadomo, jak długo jeszcze postoi…

„Odchwaszczanie” topoli

26 grudnia, 2020 By in Ekozofia, Natura 1 komentarz

Należą do roślin, których los jest nierozerwalnie związany z wiatrem. On bowiem umożliwia ich zapylanie, a później niesie maleńkie nasiona w świat, co stwarza im sposobność ekspansji na nowe tereny. Topole, bo o nich mowa, są jednymi z najszybciej rosnących drzew w naszej strefie klimatycznej. W sprzyjających warunkach potrafią osiągnąć imponujące rozmiary i stać się prawdziwymi pożeraczami dwutlenku węgla. Mimo tego nie mają one zbyt wielu sympatyków w naszym społeczeństwie. Co więcej, często przypina im się metkę chwastów wśród drzew. To negatywne podejście stało się szczególnie widoczne tuż po uchwaleniu tzw. Lex Szyszko – ustawy z 2017 roku, która poluzowała przepisy dotyczące wycinki drzew i doprowadziła do niekontrolowanego ich wyrębu. Wtenczas wiele osób wzięło sprawy w swe ręce i znaczna liczba topól padła pod siekierami. To prawda, że niektóre cechy przedstawicieli tego gatunku sprawiają, że nie do końca nadają się one do nasadzeń w zwartej zabudowie miast, jednak czy usprawiedliwia to pogardliwy stosunek wobec nich?

Wiosna. Topole czarne w swoim naturalnym środowisku.

Większość topól rosnących w mieście to drzewa o obcym rodowodzie, które masowo sadzono za czasów PRL-u. Przyglądając im się dzisiaj, nietrudno zauważyć, że stan zdrowotny wielu z nich pozostawia wiele do życzenia. Tymczasem, żeby zobaczyć sprawy w odpowiednim świetle, należy zmienić perspektywę. Aby „odchwaścić” topole, warto skierować uwagę przede wszystkim na dwa nasze rodzime gatunki. Topola czarna, zwana też sokorą, oraz topola biała, czyli białodrzew, to nieodrodne córy rzeki. Różnią się wyglądem, lecz obie łączy to, że są bez porównania piękniejsze i bardziej żywotne niż ich miejskie krewniaczki. W nadrzecznym, okresowo zalewanym środowisku staje się jasne, że rozległy system korzeniowy, błyskawiczne tempo wzrostu oraz umiejętność masowego rozsiewania się mają sens. To silne atuty, dzięki którym można osiągnąć sukces przetrwania. Mimo że wciąż kurczy się i tak już niewielka powierzchnia nadwiślańskich zadrzewień łęgowych, to miejscami nadal można zobaczyć tu białodrzewy i sokory wysokie na ponad trzydzieści metrów (to więcej niż dziesięciopiętrowy wieżowiec), mające po osiem metrów obwodu. Najstarsze z tych imponujących, wspaniale wyglądających drzew mogą liczyć sobie ponad dwieście lat. Zaskakujące i smutne jest jednak to, że wiele z nich nie ma statusu pomników przyrody. Niestety, wciąż zdarza się, że usuwa się je pod pretekstem zabezpieczenia przeciwpowodziowego lub nielegalnie rąbie na opał. Bywa też tak, że są one podpalane dla zabawy. Tymczasem te roślinne goliaty na pewno nie zasługują na taki los. Warto pamiętać, że stanowią nie tylko ozdobę krajobrazu, lecz są (ponad wszystko) niełatwym do zastąpienia ogniwem w łańcuchu miejscowych więzi natury.

Sylwetka dorodnej nadwiślańskiej topoli z pewnością wyróżnia się na tle innych drzew.

Moim zdaniem, problem z negatywnym postrzeganiem topoli to głębsza sprawa. Jego korzenie sięgają bowiem istoty naszego pojmowania świata jako takiego. Zawiera się w nim esencja tego, co wielu z nas myśli o środowisku. Postrzegamy nasze otoczenie jako coś, co należy bezwzględnie spożytkować lub ujarzmić, by wpisywało się w wąskie ramy naszych wyobrażeń. Tymczasem, to tak nie działa, ponieważ świat przyrody od dawna ma swój własny pomysł na harmonijne funkcjonowanie. Co ciekawe, źródłosłów łacińskiej nazwy topoli, czyli „populus”, wiąże się z ludźmi. W starożytnym Rzymie ceniono sobie te drzewa. Lubiono się pod nimi spotykać, gdyż ich wielkie sylwetki oferowały przyjemny cień. W przeszłości, gdy granica między rzeczywistością materialną i duchową w ludzkich umysłach była o wiele bardziej rozmyta, topole uważano za drzewa magiczne. Ich postrzeganie w różnych kulturach miało wielorakie odcienie, jednak na ogół kojarzone były ze światem umarłych. W dawnych wierzeniach porastały krainę śmierci. Niekiedy zamieniały się w nie mityczne postacie (Heliady, Faeton czy nimfa Leuke). Z tego powodu topolowe gałęzie wykorzystywano w ceremoniach pogrzebowych lub do przystrajania świątyń, a w szumie ich liści na wietrze doszukiwano się obecności duchów. Obecnie zatraciliśmy wrażliwość na tego typu kwestie. Mamy tendencję do patrzenia na świat głównie przez pryzmat korzyści materialnych, jednak topole wciąż oferują nam coś, co dalece wykracza poza to.

To jasne, że sadząc bez zastanowienia niektóre z większych gatunków lub odmian topoli (zwłaszcza te mieszańcowe) w nieodpowiednim miejscu, prosisz się o kłopoty. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, byś cieszył się topolami tam, gdzie zawsze było ich miejsce. Bez nich stracilibyśmy wiele – zapewniam Was. Możecie pomyśleć o tym w upalny lipcowy dzień nad rzeką. Znalazłszy schronienie w ich cieniu, spróbujcie „odchwaścić” je w swoich głowach. Żyjąc, bądźmy sobą, ale odważmy się też pozwolić na życie w zgodzie ze swoją naturą innym – zwłaszcza tym, którzy byli tu na długo przed nami. Myślę, że takie podejście wyróżnia prawdziwie wolnego człowieka.

Jaskółka zmian?

15 listopada, 2020 By in Ekozofia, Enklawy dzikości, Na marginesie Tags: , Dodaj komentarz

W ostatnim czasie sporo działo się w Parku Olszyna, a właściwie w zespole przyrodniczo-krajobrazowym, który znajduje się w jego południowej części. Mocno zdezelowany pas starego asfaltu, biegnący przez środek olchowego zadrzewienia zastąpiono schludną, ponad stupięćdziesięciometrową kładką. Nową ścieżkę wykonano z modrzewiowego drewna, w systemie podwieszanym, aby zminimalizować ingerencję w ten ciekawy przyrodniczo zakątek. Przy okazji ścięto też niektóre przepróchniałe drzewa i przerzedzono podszyt*.

Doszły mnie słuchy, że nowo powstała konstrukcja nie przypadła do gustu niektórym mieszkańcom okolicy, którzy martwili się o jej trwałość („drewno szybko zgnije, lub się zniszczy…”, „lepiej byłoby położyć betonową kostkę…”). Oczywiście, zawsze znajdzie się ktoś, kto patrzy na sprawy w taki sposób, jednak jest pewna kwestia, która stanowi autentyczny problem „Olszyny”, a która wydaje się umykać uwadze większości spacerowiczów.

Jak wiadomo, olchy nie są zbyt długowiecznymi drzewami. Te, które porastają teren zespołu są już w takim wieku (~80 lat), że niebawem zaczną naturalnie obumierać. O ile drewniana kładka przy odpowiedniej konserwacji wytrzyma ze dwadzieścia lat, a potem będzie ją można bezproblemowo wymienić, o tyle w przypadku wspomnianych drzew na ten moment raczej nie widać perspektyw, że luka po nich zostanie wypełniona przez ich potomków. Wystarczy rozejrzeć się dokoła, by stwierdzić, że olchowej młodzieży raczej się tu nie powodzi. Główną przyczyną (poza zbyt bujnym, zabierającym światło podszytem) może być zbytnie przesuszenie gleby**. Dawniej było tu rzeczne rozlewisko, które zapewniało optymalne warunki rozwoju dla wszelkiej wodolubnej roślinności. Dzisiaj, w wyniku różnych czynników, teren jest mocno odwodniony, a tutejszy zagajnik – tak niezwykły w miejskim krajobrazie – jest tylko cieniem dawnego olsu.

Podsumowując – dobrze, że w Zespole Przyrodniczo-Krajobrazowym „Olszyna” są inicjowane działania, których celem jest zmiana oblicza tego terenu na lepsze. Jednocześnie nie można zapominać, że nieuchronnie zbliża się czas, gdy trzeba będzie podjąć konkretne starania, by pojawiła się szansa na utrzymanie wyjątkowego charakteru tego miejsca. Wiąże się to nieodłącznie z zapewnieniem ciągłości pokoleniowej tutejszym olchom. Czy to może się udać? Nie wiem, ale na pewno warto tę kwestię nagłaśniać.

__

*Co do przerzedzania podszytu, to nie wiem, czy było to celowe działanie, czy raczej niezamierzony efekt uboczny, spowodowany wjazdem ciężkiego sprzętu;

**Olchy bardzo tego nie lubią.

I znowu o „zielsku”

8 lipca, 2020 By in Ekozofia, Lato, Miasto Dodaj komentarz

Czy wiecie, że spora część tak zwanego Serka Bielańskiego ostatnio wygląda jak wielobarwny kobierzec?

W tym roku stołeczny Zarząd Zieleni zmienił swoje podejście do kwestii koszenia trawników i chwilowo ma ono odbywać się rzadziej. To oraz kilka ciepłych, deszczowych dni sprawiło, że niezabudowany teren między ulicami Marymoncką, Żeromskiego i Duracza uległ magicznemu przeobrażeniu. „Czary mary” i oto mamy miejską łąkę. Jeżeli dobrze się nad tym zastanowić, to w pewnym sensie jest to powrót do korzeni, ponieważ w przeszłości w tym miejscu znajdowały się pola.

DSC08218DSC08219

Przyjemnie patrzy się na tę zaskakująco bogatą mozaikę, składającą się z ponad dwudziestu gatunków rodzimych roślin. Splątany gąszcz jest stołówką dla wróbli, szpaków, mazurków oraz kawek, a wśród setek kwiatów uwijają się kosmate trzmiele i pracowite pszczoły. Oczywiście, teren ten docelowo będzie skoszony, ale na ten moment zrobiono to tylko w bezpośrednim sąsiedztwie chodników i na obszarach, gdzie było to konieczne. Myślę, że jest to przykład dobrego kompromisu, jak w czasach kryzysu klimatycznego powinna wyglądać zieleń w mieście.

Przy czym, ilu jest ludzi, tyle zdań na ten temat. Wydaje mi się, że zarządcy okolicznych osiedli mają zupełnie odmienne podejście…

Ubiegłoroczna inwazja

17 czerwca, 2020 By in Ekozofia, Miasto Dodaj komentarz

Miasto rządzi się swoimi prawami, ale flory to nie obchodzi. Roślinność jest niepokorna i kiedy tylko może, wyciąga gałęzie po swoje.

Na zdjęciach ubiegłoroczna inwazja siewek i odrostów korzeniowych topoli białej, dla których beton nie stanowił przeszkody. Drzewka ostro pięły się w górę. Taki stan rzeczy trwał dobre kilka tygodni. W szczytowym momencie niektóre z samosiejek, które wyrosły wzdłuż ulicy Marymonckiej urosły tak bardzo, że sięgały mi powyżej pasa.

DSC06024DSC06023DSC06025DSC06027

Krótko potem nastąpił ruch miasta. Z trawników zrobiono spalone słońcem ścierniska, a chodniki i place zabaw potraktowano rakotwórczym roundup-em.

Cywilizacja wygrywa, ale nie od dzisiaj wiadomo, że w miejskiej dżungli dzikość z reguły ma tylko chwilową przewagę. Na warszawskich osiedlach zielony sen o potędze na razie nie ma szansy się ziścić…

Zielony reset

3 Maj, 2020 By in Ekozofia, Warszawska Wisła, Wiosna Dodaj komentarz

Czasy są parszywe i ludzie zaczynają coraz dotkliwiej to odczuwać. Przedłużająca się izolacja, niepewność jutra, nawał sprzecznych informacji oraz obawa przed zarażeniem mogą sprawić, że wizja świata, którą wielu z nas budowało w swojej głowie latami, ma prawo zacząć się sypać.

Moim zdaniem, jednym z najlepszych sposobów na zachowanie zdrowia psychicznego i wzmocnienie układu odporności jest bliski kontakt z przyrodą. Jeżeli nie ma ku temu przeszkód, to zawsze warto wybrać się do parku, lasu lub nad rzekę.

DSC07498DSC07501Prawda, że bajkowo? A to wciąż teren znajdujący się w obrębie Warszawy.

Mnie osobiście bardzo pomaga coś, co Japończycy nazywają „shinrin-yoku”. Polega to z grubsza na połączeniu spokojnego oddychania ze skierowaniem swojej uwagi na otoczenie. Takie podejście pozwala niespiesznie „zanurzyć” się w naturze wszystkimi dostępnymi zmysłami.

Świetnym miejscem na takie kontemplacyjne spacery są nadwiślańskie zadrzewienia łęgowe. Na szczęście w Warszawie i jej okolicach wciąż można znaleźć tego typu tereny. Specyficzne warunki związane z cyklicznym zalewaniem przez rzekę sprawiły, że roślinność występująca w takich miejscach jest na tyle bujna i różnorodna, że przez niektórych nazywane są one polską dżunglą. Wierzby, topole i klony jesionolistne rosnące na międzywalu, wraz z towarzyszącym im podszytem, miejscami tworzą niełatwą do przebrnięcia gęstwinę. Latem panuje tu półcień i jest wilgotno, a niektóre drzewa są oplecione pnączami. Wrażenie potęgują leżące na ziemi murszejące pnie i konary, wśród których wiją się ścieżki wydeptane przez zwierzęta i wędkarzy. Tutejsza wiosna jest z kolei czasem soczystej zieleni, na której tle wspaniale prezentuje się – między innymi – masowo kwitnąca jasnota purpurowa. 

Nadwiślańska „dżungla” w połowie wiosny.

Oczywiście, naiwnie byłoby sądzić, że wycieczka do lasu może rozwiązać trapiące nas problemy. One nie znikną, ale czas spędzony w naturalnym otoczeniu może spowodować, że uspokoimy się wewnętrznie lub nabierzemy dystansu, który może ułatwić podejmowanie właściwych decyzji. To ważne, ponieważ spokój jest teraz tą rzeczą, która naprawdę może nas uratować.

Susza?

2 Maj, 2020 By in Ekozofia, Warszawska Wisła, Wiosna, Wisła Dodaj komentarz

Ostatnio trochę popadało, ale była to prawdziwa kropla w morzu potrzeb. Jest środek wiosny, a według danych opublikowanych przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej stacje pomiarowe znajdujące się w wielu miejscach polskich rzek notują już szokująco niskie wartości poziomu wody. Wisła nie jest wyjątkiem.

Dzisiaj rano poszedłem nad rzekę, żeby na własne oczy zobaczyć, jak to wygląda. To, że jest kiepsko, widać jak na dłoni. Zerknijcie tylko na kilka zdjęć obrazujących sytuację.

Niska woda w warszawskiej Wiśle (2 maja 2020 roku). 

Dlaczego tak się dzieje? To proste. Jesteśmy świadkami nakładania się efektu globalnych zmian klimatycznych oraz wieloletnich zaniedbań i błędów dotyczących sposobu retencjonowania wody w naszym kraju. Z pewnością nie pomogły działania nadgorliwych meliorantów, „osuszaczy” mokradeł i „prostowaczy” rzek. Możliwe, że w tym roku czeka nas susza stulecia, ale jeżeli nie zmieni się podejście i priorytety rządzących, to bieżący rok może być dopiero preludium do o wiele poważniejszych problemów…

Niech rośnie

15 lipca, 2019 By in Ekozofia, Miasto Dodaj komentarz

Siódmego lipca. Ku wielkiej uciesze szpaków, wróbli i kosów w wielu miejscach na terenie naszej dzielnicy zielsko porosło takie, że hej. Chwilowa bezczynność operatorów kosiarek sprawiła, że trawniki pięknie zdziczały i stały się różnorodne, jak nigdy. Gwoli ścisłości – palące słońce oraz długotrwały brak deszczu spowodowały, że trawa wygląda, jakby ledwo trzymała się życia. Jest tak rzadka i sucha, że aż żal na nią patrzeć, ale w zasadzie to nie ma czemu się dziwić. Tegoroczny czerwiec należał do najcieplejszych w historii pomiarów.

A zatem z trawą kuso, jednak tak zwane „chwasty” radzą sobie nad wyraz dobrze. Pokonując codziennie trasę od bloku do metra, podziwiam coraz bujniejsze łany szczawiu, komosy i szarłatu. Dziarsko płoży się rdest. Wspaniale kwitną rzodkiewnik oraz wiesiołek. Tu i tam prężą się dorodne siewki topoli, a skupiska konyzy kanadyjskiej miejscami powyłaziły nawet spomiędzy płyt chodnikowych. Co ciekawe, ta zielona rewolucja trwa już na tyle długo, iż można domniemać, że brak reakcji „kosiarzy” może być wynikiem jakiejś odgórnej decyzji.

DSC06022Trawa jest rzadka i sucha…

DSC06020… ale „chwasty” dają radę.

Niestety, ale wszystko wskazuje na to, że ekstremalne zjawiska pogodowe, do których można zaliczyć także susze czy rekordowe upały, będą powtarzać się coraz częściej. Oczywiście, będzie wiązało się to z koniecznością zmiany dotychczasowego podejścia w wielu obszarach. Słyszałem, że w niektórych miastach podmioty odpowiedzialne za zieleń powoli decydują się już na przekształcanie części terenów w rzadko koszone łąki. Dlaczego? Bujniejsza roślinność ma szansę sprawić, że uporczywe upały w mieście staną się mniej dokuczliwe. Wynika to z tego, że ziemia będzie mniej narażona na wysychanie i erozję a powietrze stanie się bardziej wilgotne i czyste. Dodatkowo, niewielkie zwierzęta – a wbrew pozorom w miastach także jest ich sporo – będą miały ostoję, w której będą mogły się schronić.

Czy ktoś z warszawskich decydentów pomyślał w ten sposób? Nie mam pojęcia, ale patrząc na zapuszczone trawniki myślę – niech rośnie dalej, fajnie jest. To paradoksalne, ale czasami, by zrobić coś dobrego, wystarczy nie robić nic. I z tą myślą chciałbym Cię dziś zostawić…

W obronie Wisły

9 czerwca, 2018 By in Ekozofia, Wisła Tags: 1 komentarz

Poniższe zdania zaczynam spisywać pod koniec grudnia 2017 roku, jednak początek tej historii jest nieco bardziej oddalony w czasie. Tak się złożyło, że urodziłem się i wychowałem na przedmieściach miasta usytuowanego nad Wisłą (Grudziądz), a następnie mimo dwukrotnej zmiany miejsca zamieszkania, zawsze docelowo lądowałem w bliskim sąsiedztwie tej Królowej polskich rzek (najpierw Gdańsk, aktualnie Warszawa). I choć dla niektórych to może wydawać się dziwne, to odkąd pamiętam brzeg Wisły był tym miejscem na świecie, które przyciągało mnie do siebie jak magnes i w którym czułem się poskładany w całość. Teraz, jako 35-letni mężczyzna, czuję wewnętrzną potrzebę pisania o niej między innymi dlatego, że Wisła jako rzeka w formie, jaką znam od zawsze, już niedługo może stać się zaledwie wspomnieniem.

W ostatnim czasie dużo słyszy się o szumnych planach polityków i związanych z nimi środowisk, aby uregulować ją i przekształcić w tak zwaną autostradę śródlądową. Co istotne i uważam, że trzeba powiedzieć to głośno, działanie to, oprócz krótkowzrocznych korzyści gospodarczych, może przynieść również szereg nieodwracalnych, choć odwleczonych w czasie szkód. Szkody te pośrednio dotkną nas wszystkich.

DSC00271

 Zachód słońca nad Wisłą na wysokości Grudziądza.

Aby zrozumieć znaczenie i długofalowe skutki ewentualnego zrealizowania powyższych planów, należałoby najpierw uświadomić sobie, że rzeka, podobnie jak cała przyroda, stanowi wartość samą w sobie. Nie wynika to jednak z jej potencjalnej użyteczności, lecz tego, że jest ona integralną częścią naszej naturalnej przestrzeni – miejsca, w którym egzystujemy i które współdzielimy z innymi istotami, powiązani siecią niewidzialnych, niekiedy trudnych do zdefiniowania, aczkolwiek niezbędnych zależności. Niestety, udogodnienia i bodźce wynikające z przynależności do współczesnego społeczeństwa sprawiają, iż na ogół przeoczamy to, że dziedzictwo przyrody jest naszym największym bogactwem.

Jestem przekonany, że Wisła jest wyjątkową rzeką. Dlaczego? Przede wszystkim dlatego, że jest to ostatnia z dużych europejskich rzek nizinnych, której stan można określić jako wciąż bardzo zbliżony do naturalnego. To zadziwiające i zarazem wspaniałe, że największa rzeka Polski i jednocześnie najdłuższa rzeka (1047 km) spośród tych, które wpadają do Bałtyku, do dnia dzisiejszego na wielu odcinkach zachowała się w dzikiej lub zdziczałej postaci. Niezaprzeczalnym faktem jest, że spływając do morza przepływa ona przez liczne obszary cenne przyrodniczo, stanowiąc dogodne i bezpieczne miejsce bytowania dla niezliczonych gatunków zwierząt i roślin, w tym wielu rzadkich lub chronionych. Być może wciąż niewiele osób zdaje sobie sprawę z tego, że obecnie nawet w dużych aglomeracjach miejskich, takich jak na przykład Warszawa, rzeka ta oferuje każdemu możliwość bliskiego spotkania z bocianem czarnym, bielikiem, wydrą, zimorodkiem, czy bobrami. Wydaje mi się, że jest to ewenement na skalę europejską, który powinien być dla nas powodem do dumy i jednocześnie dowodem skuteczności prowadzonych działań ochronnych.

Co w praktyce oznaczać będzie uregulowanie Wisły? Przede wszystkim to, że bezpowrotnie zatraci ona swój zbliżony do stanu naturalnego charakter. Dotyczy to zwłaszcza wielu bogatych przyrodniczo odcinków, które do chwili obecnej dość skutecznie opierały się nadmiernej ludzkiej ingerencji. Istnieje ryzyko, że znikną porośnięte łęgową roślinnością kępy oraz piaszczyste łachy, stanowiące jedną z najważniejszych ostoi ptaków, zwłaszcza tych gniazdujących.

IMG_4090

 Wisła warszawska, nieopodal Elektrociepłowni Żerań.

Pojawi się nowy stopień wodny (przynajmniej jeden), który z pewnością utrudni migrację i rozmnażanie kolejnych gatunków ryb. Nieodwracalnej dewastacji może ulec również wiele nabrzeżnych terenów. Nie ulega wątpliwości, że dotychczasowe działania związane z ochroną nadwiślańskiej przyrody i próbami zachowania najcenniejszych fragmentów rzeki w formie względnie niezmienionej mogą pójść całkowicie na marne.

Czy regulacja Wisły z punktu widzenia rozwoju polskiej gospodarki jest naprawdę konieczna? Nie jestem ekonomistą, jednak wydaje mi się, że nie trzeba na siłę ujarzmiać tej rzeki, aby znacząco usprawnić transport. Ten sam cel można prawdopodobnie osiągnąć innymi, mniej kosztownymi dla środowiska środkami, na przykład poprzez usprawnienie już istniejącej infrastruktury drogowej lub kolejowej, której stan, jak powszechnie wiadomo, wciąż pozostaje daleki od doskonałości. Paradoksalnie, uregulowanie dużego cieku wodnego, a takim bezdyskusyjnie jest Wisła, oprócz opisanej powyżej degradacji walorów przyrodniczych, może przynieść również ogromne straty ekonomiczne i, choć trudno to sobie wyobrazić – może stanowić także realne zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi, którzy mieszkają w jej bezpośrednim sąsiedztwie. Niestety, to niemal pewne, że okiełznanie Wisły będzie skutkować efektem przyspieszonego spływu wody, co wespół ze zmniejszeniem naturalnych obszarów zalewowych sprawi, że znacząco wzrośnie niebezpieczeństwo powodzi. Jednocześnie, latem nasili się problem występowania suszy.

Z każdym dniem coraz mocniej ingerujemy w otoczenie, przekształcając je tak, aby było dopasowane wyłącznie do naszych pragnień i „potrzeb”. Niemniej jednak, ten nowoczesny i komfortowy świat, który kreujemy sprawia, że coraz bardziej odrywamy się od naszych rzeczywistych korzeni, które tkwią przecież w naturze. Oczywiście mogę się mylić, jednak jestem głęboko przekonany, że dbałość o zachowanie ostatnich, najmniejszych nawet fragmentów dzikiej przyrody ma sens i zasługuje na uznanie. Doskonale zdaję sobie sprawę z tego, że mój pojedynczy głos znaczy niewiele, jednak chcę powiedzieć, że nie potrafię pogodzić się z tym, że Wisła może utracić swój dotychczasowy charakter za cenę szeroko pojętego postępu. Gdy to nastąpi, wówczas każdy z nas stanie się zwyczajnie uboższy. Czy ktoś jednak będzie w stanie to dostrzec?